Αναλυτικό Πρόγραμμα Αρχαιολογικών Διαλόγων 2023

«Το ‘περιβάλλον’ της Αρχαιολογίας: Μνήμη, περιβάλλον και τουριστική ανάπτυξη«

Σύρος 27-29 Μαϊου 2023

ΣΑΒΒΑΤΟ 27/5

Ι. Αίθουσα: Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης

12.30-13.30: Νησιωτικοί πληθυσμοί των Κυκλάδων κατά τα νεότερα χρόνια

Στόχος της θεματικής είναι να αναδείξει την πολυπλοκότητα των σχέσεων στο εσωτερικό των νησιωτικών πληθυσμών των Κυκλάδων κατά τα νεότερα χρόνια, αλλά και το ανθρώπινο πλέγμα των διασυνδέσεών τους με τη Μεσόγειο σε μια περίοδο κατά την οποία τα νησιά συνιστούσαν κόμβο διασταύρωσης διαφορετικών εθνικών και θρησκευτικών κοινωνιών (ορθόδοξες, καθολικές, μουσουλμανικές), καθεμιά από τις οποίες διαμόρφωνε δικές της κοινωνικές και οικονομικές δυναμικές, πολιτικές κυριαρχίας και στρατηγικές  επιβίωσης.

Συντονιστής: Δημήτρης Κουσουρής, μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο Βιέννης

Ηλίας Κολοβός, Αναπληρωτής Καθηγητής Οθωμανικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης: Αλλοπρόσαλλες (;) μεσογειακές και νησιωτικές ιστορίες: μια οικογένεια Συριανών μουσουλμάνων αιχμαλώτων ενώπιον του καδή της Μάλτας.

Δημήτρης Κουσουρής: Η (λατινική; καθολική;) κοινότητα της Σύρου στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης, 1770-1820.

Ελευθερία Ζέη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιστορίας Νέων Χρόνων, Πανεπιστήμιο Κρήτης: Από τη Μήλο στη Γαλλία: έμποροι αρχαιοτήτων και νησιωτική οικονομία τον 19ο αιώνα.

13.30 – 16.00: Βιομηχανικές ιστορίες Ερμούπολης

Η προτεινόμενη συνεδρία θα πραγματεύεται την ανάδειξη και αξιοποίηση της βιομηχανικής κληρονομιάς της Σύρου, εστιάζοντας στην επανάχρηση των βιομηχανικών κτιρίων της πόλης και στοχεύοντας στην σύνδεση της Ιστορίας του τόπου με τις νέες τεχνολογίες και τον ψηφιακό κόσμο. Η εν λόγω συνέργεια θα συμβάλει στην περαιτέρω ευαισθητοποίηση σε σχέση με τη λειτουργία του Βιομηχανικού Μουσείου, με την προσδοκία να ανοίξουν νέες προοπτικές για ιδέες και  προτάσεις, μεταξύ των συμμετεχόντων και του κοινού.

Συντονίστριες: Μαργαρίτα Καλουτά, Σύλλογος Φίλων Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού Ερμούπολης, Ειρήνη Λεοντακιανάκου, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Ειρήνη Λεοντακιανάκου: Έναρξη Συνεδρίας-παρουσίαση ομιλητ(ρι)ών. Έμπνευση από την Αρχαιότητα και αξιοποίηση τής Βιομηχανικής Κληρονομιάς τής Σύρου στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Σύγχρονες προκλήσεις.

Χρήστος Λούκος, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης: Ζώντας στην Ερμούπολη του 19ου αι. και του πρώτου μισού τού 20ού αι – Θέματα: Οι άνθρωποι, επαγγελματική καί κοινωνική διάρθρωση, έχοντες και μή έχοντες, ανισότητα στη ζωή και στoν θάνατο, εκπαίδευση, ερωτική ζωή, έντυπο, θρησκευτικότητα, διασκέδαση, ελεύθερος χρόνος, ποιότητα ζωής.

Ερατώ Κουτσουδάκη, αρχιτέκτονας μηχανικός – μουσειολόγος: Τρεις περιπτώσεις επικαιροποίησης της μουσειακής εμπειρίας στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης. Αναστοχασμός με την απόσταση μιας δεκαετίας.

Η προτεινόμενη εισήγηση στόχο έχει να παρουσιάσει στο κοινό την εμπειρία σχεδιασμού τριών εκθέσεων για το ΒΜΕ-ΚΕΤΕΠΟ, το διάστημα 2009-2011 από τη μουσειολογική ομάδα μας. Θα παρουσιαστούν: – Η πρόταση επανέκθεσης της μόνιμης συλλογής του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης – Η μελέτη και επιμέλεια του Βιωματικού Μουσείου Παραγωγής Σκαγιών – Εργοστάσιο Αναιρούση και – Η υλοποίηση της περιοδικής έκθεσης «Ενεργειακές Διαδρομές» με θέμα την ιστορία του Ομίλου Ελληνικά Πετρέλαια, που φιλοξενήθηκε για ένα έτος στο κτίριο Κατσιμαντή. Η εισήγηση θα εξετάσει το πλαίσιο εκπόνησης των μελετών και υλοποίησης των εκθέσεων, τις βασικές καινοτομίες που η κάθε πρόταση έφερε και θα κρίνει απολογιστικά τον αντίκτυπο που είχαν ή δεν είχαν στην τοπική κοινωνία και τον κόσμο της βιομηχανικής κληρονομιάς. Επίσης θα παρουσιάσει εν συντομία, άλλες συμπληρωματικές ενέργειες που έγιναν το ίδιο διάστημα από τον ίδιο φορέα, που μαζί δημιούργησαν έναν ενεργό πυρήνα πολιτισμού για ένα μικρό αλλά μάλλον όχι ικανό χρονικό διάστημα στην Ερμούπολη. Επιπλέον θα προσπαθήσει να αποτυπώσει την τύχη των μελετών και εκθέσεων που παρουσιάζονται, το διάστημα που μεσολάβησε ως σήμερα, με σκοπό την εξαγωγή ευρύτερων συμπερασμάτων ως προς τη βιωσιμότητα στη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος στην περιφέρεια σήμερα, όταν μάλιστα, μια δεκαετία μετά, οι προκλήσεις έχουν γίνει περισσότερες και πιο πολύπλοκες.

Μαρία Μαυροειδή, Δρ. ιστορικός- βιομηχανική αρχαιολόγος: Η «αιρετική» βιομηχανική αρχαιολογία και το δημιουργικό εργαστήρι του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης.

Η συμβολή αυτή εξετάζει το περιεχόμενο της «βιομηχανικής αρχαιολογίας», τη γέννηση, την εξέλιξη και τη σημερινή θέση της, καθώς και τις διαδρομές και περιπέτειές της στην Ελλάδα. Συνδέει την ανάπτυξη της βιομηχανικής αρχαιολογίας με τα σύγχρονα κοινωνικοοικονομικά διακυβεύματα της διαχείρισης της βιομηχανικής κληρονομιάς στη χώρα. Οι προηγούμενοι προβληματισμοί πηγάζουν από και επανέρχονται στην εμπειρία της δημιουργίας του Κέντρου Τεχνικού Πολιτισμού – Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης, το οποίο υπήρξε ένα εργαστήρι διεπιστημονικής συνεργασίας και δημιουργίας, προσβλέποντας στην «επανεκκίνηση» αυτού του σημαντικού εγχειρήματος.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, Δρ., Πρόεδρος Ινστιτούτου Σύρου, ιδρυτής ομάδας ψηφιακού πολιτισμού «HERMeS»: Ο ρόλος της τεχνολογίας και του ψηφιακού πολιτισμού στην προστασία και προβολή της υλικής και άυλης βιομηχανικής κληρονομιάς.

Μαργαρίτα Καλουτά: Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης- Από τη δημιουργία του, στα διακυβεύματα του σήμερα.

Αγγελική Χαμεζοπούλου, αρχαιολόγος – MSc Προστασία Μνημείων, ΕΜΠ: Κτίριο Αποθήκευσης Τηλεγραφικών Καλωδίων στά Λαζαρέτα Σύρου.

Σε κοντινή απόσταση από το Λοιμοκαθαρτήριο της Ερμούπολης, στη νότια πλευρά του λιμανιού της, βρίσκεται ένα διώροφο κτίριο, το οποίο οι παλιοί Συριανοί αναφέρουν ως «Τηλεγραφείο». Το κτίριο αυτό, για το οποίο υπάρχουν σχετικά λίγες πληροφορίες, ενδεχομένως κατασκευάστηκε νωρίτερα ή παράλληλα με το Λοιμοκαθαρτήριο (1839-1841) και πιθανόν λειτουργούσε σαν αποθηκευτικός χώρος που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του. Προς τα τέλη του 19ου-αρχές του 20ου αιώνα και ενώ η Σύρος αποτελούσε κέντρο της τηλεγραφικής κίνησης ήδη από το 1858, όταν συνδέθηκε με τον Πειραιά μέσω υποθαλάσσιας σύζευξης, φαίνεται ότι το κτίριο άλλαξε  χρήση.  Δέχτηκε εσωτερικές αλλαγές (ειδικά διαμορφωμένες δεξαμενές στο εσωτερικό του και μηχανισμούς έλξης) προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σαν χώρος αποθήκευσης των ευαίσθητων υπό μία έννοια υποβρύχιων τηλεγραφικών καλωδίων. Τεκμηριωμένα η εταιρεία που το χρησιμοποίησε με αυτό τον τρόπο ήταν η Eastern Telegraph Co., στη συνέχεια η Cable & Wireless και κατόπιν ο ΟΤΕ. Πρόκειται για ένα μοναδικό κτίριο, απολύτως προορισμένο για εξειδικευμένη χρήση, που παρέχει ακόμα και στη σημερινή του κατάσταση πολλές πληροφορίες αναφορικά με την ιστορία των υποβρύχιων τηλεγραφικών συνδέσεων, αλλά και τον ρόλο της Σύρου στον τομέα αυτό.

Αχιλλέας Δημητρόπουλος, ερευνητής/υπεύθυνος λειτουργίας Βιομηχανικού Μουσείου: Υαλουργείο Αργυρόπουλου.

ΙΙ. Αίθουσα: Α. Παναγούλη – Πνευματικό Κέντρο Δήμου Σύρου

12.30 – 14.00 Περί μουσείων ο λόγος: Μουσειακή πολιτική και λειτουργία σε ταραχώδεις καιρούς

Στην τρέχουσα ασφυκτική οικονομική και πολιτική συγκυρία που οι μουσειακές λειτουργίες τείνουν να αξιολογούνται με όρους οικονομικής-τουριστικής ανταποδοτικότητας και με εμπορευματικές επιλογές που συχνά αποκλείουν την πλειονότητα της κοινωνίας από την απόλαυση του πολιτιστικού αγαθού, ο κοινωνικός ρόλος των μουσείων τίθεται συνεχώς υπό διαπραγμάτευση. Η πρόσφατη αλλαγή του νομικού καθεστώτος των κρατικών αρχαιολογικών μουσείων σε ΝΠΔΔ, αναζωπύρωσε τη δημόσια συζήτηση για τον επιστημονικό και παιδευτικό ρόλο των μουσείων, τη χρηματοδότηση και τη στελέχωσή τους, την εφαρμογή ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων λειτουργίας τους και τη διαφαινόμενη κατάργηση των δωρεάν παροχών στους πολίτες. Παράλληλα, στη σύγχρονη συζήτηση περί μουσείων κομβικό ρόλο παίζουν οι έννοιες της πολιτισμικής συνύπαρξης, της συμπερίληψης, της πολιτισμικής δημοκρατίας, του κοινωνικού και περιβαλλοντικού ακτιβισμού, έννοιες που επαναπροσδιορίζουν τις μουσειακές πρακτικές: η προσέγγιση πολλών και διαφορετικών κατηγοριών κοινού που μπορούν να έχουν πρόσβαση στη μουσειακή εμπειρία με στόχο, εκτός των άλλων, και την οικονομική βιωσιμότητα των μουσείων, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτών των στρατηγικών. Από την άλλη, η ίδρυση νέων μουσείων και μουσειακών χώρων στην επικράτεια (αρχαιολογικών, σύγχρονης τέχνης, λαογραφικών), οι δυσκολίες που επέφεραν η οικονομική και πανδημική κρίση στα μουσεία διεθνώς και  η στροφή τους σε ποικίλες ψηφιακές και άλλες δράσεις, δημιούργησαν ένα νέο μουσειακό τοπίο που, στα ελληνικά δεδομένα, μοιάζει συχνά να αδυνατεί να ενταχθεί σε έναν μακρόπνοο και βιώσιμο μουσειακό σχεδιασμό προς όφελος των πολιτών στο παρόν και το μέλλον.  Στο παραπάνω πλαίσιο η θεματική συνεδρία επιχειρεί να διερευνήσει και να θέσει προς συζήτηση και προβληματισμό: – ελληνική μουσειακή πολιτική: προοπτικές, δυνατότητες, περιορισμοί – τα μουσεία στο πλαίσιο των δημοσιονομικών περικοπών και της μετατροπής τους σε πόλους τουριστικής ανάπτυξης – σύγχρονη, διευρυμένη έννοια του «κοινού»: Ετερότητα, συμπερίληψη, απο-αποικιοποίηση – δημιουργία νέων μουσείων. Αναγκαιότητα ή όχι; – η εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών – εργασιακό περιβάλλον: εργαζόμενοι/ες στα μουσεία -τρόποι λειτουργίας μουσείων (αρχαιολογικών, σύγχρονης τέχνης, λαογραφικών): νομικό καθεστώς, περιορισμοί, κοινωνικά οφέλη

Συντονίστριες: Όλγα Σακαλή, αρχαιολόγος-μουσειολόγος, Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων/ΥΠΠΟΑ, Εσθήρ Σολομών, Επίκουρη Καθηγήτρια Μουσειολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Δέσποινα Κουτσούμπα, αρχαιολόγος,Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, Πρόεδρος ΣΕΑ: Πόσα μουσεία αντέχουμε;

Η εξαγγελία ίδρυσης νέων Μουσείων έχει πρωτεύοντα ρόλο στο κυβερνητικό αφήγημα, από την εποχή της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων μέχρι πρόσφατα. Συνοδεύεται πάντα από το αφήγημα περί “ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών” και κλείσιμο του ματιού για την αύξηση της τουριστικής ροής και της οικονομικής ευημερίας Είναι όμως αληθινό αυτό; Ειδικά τη στιγμή που ήδη υπάρχοντα Μουσεία υπολειτουργούν λόγω έλλειψης προσωπικού, ενώ τα μπάτζετ που ανακοινώνονται για τα σχεδιαζόμενα νέα Μουσεία είναι πολλών εκατομμυρίων; Ποιος είναι ο πραγματικός στόχος της ίδρυσης του Μουσείου Πόλεως των Αθηνών στην Ακαδημία Πλάτωνος, εκτός αρχαιολογικού χώρου; Ποια είναι η αρχαιολογική ενότητα. Δυτική Αττική; και γιατί εξαγγέλλεται εκεί νέο Μουσείο; Κάθε νέο Μουσείο φέρνει τουρίστες; Ποιες είναι οι σκοπιμότητες της εξαγγελίας ίδρυσης νέων Μουσείων από την πολιτική ηγεσία και ποια θα έπρεπε να είναι τα προτάγματα μιας πραγματικής μουσειακής πολιτικής;

Παναγιώτα Ανδριανοπούλου, εθνολόγος-λαογράφος,Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού: Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού – το δημόσιο εθνολογικό μουσείο ξανασυστήνεται

Στο σύγχρονο μουσειακό τοπίο, τα εθνολογικά μουσεία διαδραματίζουν επίμαχο κοινωνικό ρόλο, καθώς διαχειρίζονται αντικείμενα του πρόσφατου παρελθόντος οικεία στο ευρύ κοινό, μέσα από τα οποία τίθενται επίκαιρα ερωτήματα: από την πληθυντική έννοια της ταυτότητας και της σχέσης της με τις ετερότητες μέχρι έμφυλες αναρωτήσεις, από τη σχέση υλικότητας και άυλου μέχρι τη συμβολική φόρτιση κοινωνικών πρακτικών, από την αποικιοκρατική/αστική αντιμετώπιση μη αστικοποιημένων κοινοτήτων μέχρι την έννοια του φολκλόρ και της ποπ κουλτούρας. Στην Ελλάδα το κενό σε ένα σύγχρονο δημόσιο εθνολογικό μουσείο έρχεται να καλύψει το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, γνωστό μέχρι το 2018 ως Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Με αφορμή την εμπειρία της προετοιμασίας της επανέκθεσης των μόνιμων συλλογών του, θα επιχειρήσουμε να δούμε τα περιθώρια και τις προοπτικές ενός εθνολογικού μουσείου που επανεκτίθεται και ξανασυστήνεται στο κοινό, αλλά και τις δυσανεξίες λειτουργίας του σε ένα πλαίσιο αρχαιολογικοκρατούμενου μουσειακού τοπίου, όπως το ελληνικό των τελευταίων εκατόν πενήντα χρόνων.

Δημήτρης Σφακιανάκης, αρχαιολόγος,Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: Υπηρεσιακό Μουσείο έναντι Επιχειρηματικού Μουσείου: απολογισμός ενός κοινωνικού διαλόγου, κατά τη διάρκεια της μετατροπής του νομικού καθεστώτος του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου (2022-2023).

«Αρχαιολογικοί Διάλογοι», αλλά αυτή τη φορά με κοινωνικούς φορείς και με απλούς πολίτες, στο πλαίσιο της κινητοποίησης για την αποτροπή της ψήφισης του νομοσχεδίου που μετατρέπει τα πέντε μεγάλα μουσεία της χώρας σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, διεξήχθησαν αρκετοί, ενίοτε δε και εις βάθος, στο Ηράκλειο της Κρήτης, όχι μόνον κατά τους μήνες της ανοικτής σύγκρουσης και της δυναμικής διεκδίκησης, δηλαδή το πρώτο δίμηνο του 2023, αλλά σποραδικά και καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022, ιδιαίτερα όταν η κυβέρνηση ανακοίνωνε κατά καιρούς την πρόθεσή της να φέρει το επίμαχο νομοσχέδιο στη βουλή πριν τις εκλογές του 2023. Στους «απρόοπτους» αυτούς κοινωνικούς διαλόγους αναδύθηκαν ποικίλες, αν όχι οι περισσότερες, μορφές, οι στερεότυπες αντιλήψεις και τα απεικάσματα που διατηρεί το ευρύ κοινό, και οι αιρετοί άρχοντές του, για την … ασαφώς πάντα καθοριζόμενη «Αρχαιολογία» που ενώ, κατά τον νόμο, «προστατεύει τα αρχαία», ουσιαστικά αποτελεί ευρύτερα και χωρίς διάκριση υπηρεσιών, μια εστία όχλησης για την αναπτυξιακή πορεία της κοινωνίας. Οι άτυποι αυτοί διάλογοι με την κοινωνία προκάλεσαν και ενδοσκοπική αναμόχλευση ενός παλαιού προβληματισμού της αρχαιολογικής κοινότητας του τόπου, εφόσον έφεραν εκ νέου στην επιφάνεια τις παθογένειες και τις αδυναμίες του «αρχαιολογικού κατεστημένου» εν Ελλάδι, να πλησιάσει δυναμικά μια κοινωνία προκειμένου να διαχειριστεί, κατά το δοκούν, τη διαστρεβλωμένη εικόνα του. Παράλληλα, αναδείχθηκαν οι αστοχίες να ανανεώσει τη σχέση του με μια κοινωνία που αλλάζει δραματικά. Οι σαφείς ενδείξεις απουσίας της εικόνας του «αρχαιολόγου» εντός της κονίστρας πολιτικών και κοινωνικών διεκδικήσεων, η στενότατη αντίληψη για τον ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο του ειδικού επί των υλικών μαρτυριών του παρελθόντος στο κοινωνικό γίγνεσθαι, και εν τέλει η καχεκτική επιρροή και η αλληλεπίδραση των μουσειακών ή άλλων αρχαιολογικών αφηγημάτων που προτείνουμε στην κοινωνία, αναδείχθηκαν μέσα από τη δυναμική προσέγγιση της αρχαιολογικής κοινότητας της πόλης του Ηρακλείου προς τους κοινωνικούς φορείς και το ευρύ κοινό, με αφορμή την αλλαγή του νομικού πλαισίου διαχείρισης του Μουσείου Ηρακλείου. Από αυτή την άποψη, και παρά την «ήττα», άξιζε η όλη προσπάθεια, και αυτό είναι που θα άξιζε τελικά να κρατήσουμε από όλη αυτήν την περιπέτεια. Όμως, είμαστε σε θέση να κεφαλαιοποιήσουμε και να αξιοποιήσουμε προς όφελος της αρχαιολογικής κοινότητας αυτήν την απρόσμενη εμπειρία;

Πόλυ Χατζημάρκου, αρχαιολόγος:Τα μουσεία δεν είναι ουδέτερα: Νέες πρακτικές συμπερίληψης, συνεργειών και διεύρυνσης των κοινών.

Τα μουσεία ως πολιτικο-ιδεολογικές κατασκευές των συστημάτων εξουσίας, με καταγωγή από τα χρόνια του ρομαντικού εθνικισμού, της αποικιοκρατίας και του «ανδρικού βλέμματος», δεν έχουν υπάρξει ουδέτερα. Η καμπάνια #MuseumsAreNotNeutral αποτελεί ένα παράδειγμα πρόσφατης κινηματικής πρωτοβουλίας από μουσειακούς διαχειριστές στις ΗΠΑ, με στόχο να εκτεθούν οι πλάνες των «μεγάλων αφηγήσεων» και του μύθου της «ουδετερότητας» -ενός top-down κανόνα για να αποφύγουν τα μουσεία να πάρουν θέση σε αμφιλεγόμενα και τραυματικά ζητήματα καθώς και στην συμπερίληψη της εξόριστης ‘φωνής’ σειράς κοινωνικών ομάδων-. Η ιδέα της μουσειακής «απο-αποικιοποίησης»αποτελεί μια ανοιχτή μορφή επικοινωνίας με κοινά και καλλιτέχνες, που μπορεί να γίνει ακόμα και ‘λυτρωτική αφήγηση’ (Dibley), μια λύτρωση από την κληρονομιά ρατσισμού, ταξικότητας, σεξισμού και αποκλεισμών, μέσα από μια μεταμορφωτική δημοκρατική λειτουργία. Πώς μπορούν, όμως, με τα υπάρχοντα έργα και συλλογές, να δημιουργήσουν νέες εναλλακτικές «αφηγήσεις» και να ενισχυθεί η υποκειμενική και κοινωνική μουσειακή εμπειρία; Τι συλλέγουν, πώς παρουσιάζουν τα νέα εκθέματα και πώς αλληλεπιδρούν με τα κοινά και τις τοπικές κοινότητες; Πώς μπορούν τα μουσεία να ‘κάνουν νόημα’ στο ανταγωνιστικό πλαίσιο της «βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου» και παράλληλα να παραμένουν επίκαιρα; Πώς συνδέονται οι έννοιες της σχετικότητας, προσωρινότητας και αποϋλοποίησης με νέες μουσειακές στρατηγικές; Με τα παραπάνω ως βάση, στην παρουσίαση διερευνώνται παραδείγματα μουσειακών εκθέσεων και πρακτικών στο φυσικό & ψηφιακό παγκόσμιο τοπίο (με έμφαση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης), περιπτώσεις πολιτικού ακτιβισμού και κοινωνικής συνειδητότητας, μουσειακές παραγωγές που εγείρουν προβληματισμό για την κοινωνική και ατομική ταυτότητα.

Θεοδώρα Αναστασιάδου, Head of Archives, MOLA (Museum of London Archaeology): Προσέγγιση συστημάτων διαχείρισης ανασκαφών και μουσείων στην Ευρώπη. Το σύστημα αρχαιολογικών εταιρειών στην Αγγλία μέσα από την επαγγελματική μου διαδρομή από το ΥΠΠΟ στο CifA.

Η προτεινόμενη εισήγηση στόχο έχει να παρουσιάσει στο κοινό την εμπειρία σχεδιασμού τριών εκθέσεων για το ΒΜΕ-ΚΕΤΕΠΟ, το διάστημα 2009-2011 από τη μουσειολογική ομάδα μας. Θα παρουσιαστούν: – Η πρόταση επανέκθεσης της μόνιμης συλλογής του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης – Η μελέτη και επιμέλεια του Βιωματικού Μουσείου Παραγωγής Σκαγιών – Εργοστάσιο Αναιρούση και – Η υλοποίηση της περιοδικής έκθεσης «Ενεργειακές Διαδρομές» με θέμα την ιστορία του Ομίλου Ελληνικά Πετρέλαια, που φιλοξενήθηκε για ένα έτος στο κτίριο Κατσιμαντή. Η εισήγηση θα εξετάσει το πλαίσιο εκπόνησης των μελετών και υλοποίησης των εκθέσεων, τις βασικές καινοτομίες που η κάθε πρόταση έφερε και θα κρίνει απολογιστικά τον αντίκτυπο που είχαν ή δεν είχαν στην τοπική κοινωνία και τον κόσμο της βιομηχανικής κληρονομιάς. Επίσης θα παρουσιάσει εν συντομία, άλλες συμπληρωματικές ενέργειες που έγιναν το ίδιο διάστημα από τον ίδιο φορέα, που μαζί δημιούργησαν έναν ενεργό πυρήνα πολιτισμού για ένα μικρό αλλά μάλλον όχι ικανό χρονικό διάστημα στην Ερμούπολη. Επιπλέον θα προσπαθήσει να αποτυπώσει την τύχη των μελετών και εκθέσεων που παρουσιάζονται, το διάστημα που μεσολάβησε ως σήμερα, με σκοπό την εξαγωγή ευρύτερων συμπερασμάτων ως προς τη βιωσιμότητα στη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος στην περιφέρεια σήμερα, όταν μάλιστα, μια δεκαετία μετά, οι προκλήσεις έχουν γίνει περισσότερες και πιο πολύπλοκες.

14.00-16.00 Νησιωτικό τοπίο, παράδοση και η εποχή της εισβολής με τουριστικούς όρους: ο οπτικός πολιτισμός και οι τέχνες

Το πανελ αυτό συζήτησης έχει σκοπό να συμπεριλάβει εισηγήσεις που έχουν ως αναφορά τη τέχνη, το πολιτισμό και τις δράσεις που διεξάγονται στη νησιωτική Ελλάδα και με ποιο τρόπο οι δράσεις αυτές ασκούν κριτική ή αποπειρώνται να ασκήσουν κριτική στις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται σε πολεοδομικό, αρχιτεκτονικό, κοινωνικό χαρακτήρα και συμβάλλουν ευνοϊκά στη συζήτηση σε τοπικό, και υπερ τοπικό επίπεδο θέτοντας θέματα προς συζήτηση, απευθύνοντας νέες τοπικότητες και υβριδικότητες που αφορούν τη νησιωτικότητα αλλά και μορφές ανάπτυξης νέων δράσεων στο Πολιτισμό και τις τέχνες.

Συντονίστρια: Εύα Κέκου, δρ. Ιστορικός της Τέχνης/θεωρητικός πολιτισμού και ανεξάρτητη επιμελήτρια εκθέσεων

Νίκος Αναστασόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ: Με αφορμή το νησιωτικό χώρο: Περί πολιτικά ορθού, ηθικών αδιεξόδων, και ελλειμμάτων στρατηγικής.

Εδώ και αρκετά χρόνια  στην Ελλάδα προβάλλονται  παραδείγματα της λεγόμενης αρχιτεκτονικής της απόλαυσης. Μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις ιδιωτικών συμφερόντων σε διάφορα σημεία του νησιωτικού περιβάλλοντος σχολιάζονται ευνοϊκά για τον τρόπο με τον οποίο καδράρουν ανεμπόδιστες θέες, χειρίζονται το φυσικό φως και κάπου-κάπου επαινούνται για στοιχεία βιοκλιματικής συμπεριφοράς, ενώ συνοδεύονται από πισίνες στο άνυδρο τοπίο, αγνοώντας χαρακτηριστικά του οικοσυστήματος, της ταυτότητας και ιστορίας ενός εύθραυστου πεπερασμένου περιβάλλοντος.   Πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε ότι συμβαίνει τελευταία γύρω μας στον ελλαδικό χώρο πέρα από  μεροληπτικές και ελλιπής γνώσεις και πληροφορίες;  τι προσέγγιση και τι εργαλεία μπορούμε να αναπτύξουμε για αυτή την αξιολόγηση αντίσταση και συγκρότηση αντιπροτάσεων; Είναι σαφές ότι είμαστε αντιμέτωποι με μια οριακή χρονική στιγμή που απαιτεί την συγκρότηση μιας νέας εργαλειοθήκης που θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε. Με αφορμή την παρατήρηση, σχετική έρευνα, και εμπλοκή με διάφορα παραδείγματα, και με περίπτωση μελέτης την Σίφνο (Ντοκιμαντέρ Being an Islander στα πλαίσια της έκθεσης Islanders, 24/2-4/6/2023 Μουσείο Fitzwilliam, πανεπιστήμιο Cambridge) θα επιχειρηθεί η συγκρότηση μιας κριτικής στάσης, και τα πρώτα βήματα για τη συγκρότηση μεθοδολογίας για την αντιμετώπιση των πολύ σοβαρών καταστροφών και προκλήσεων με τις οποίες είμαστε αντιμέτωποι στο νησιώτικο χώρο και παραπέρα.

Μάριος Βαζαίος, οικονομολόγος – Σύμβουλος πολιτιστικής ανάπτυξης, Διευθυντής Φεστιβάλ Νάξου: Εικαστικές εγκαταστάσεις στο ερειπωμένο μοναστήρι της Καλορίτσας. Μια Μπεκετική εμπειρία.

Από την ίδρυση του το Φεστιβάλ Νάξου (ΦΝ) έχει ως ταυτότητά τη δημιουργική συνομιλία των τεχνών και των εκπροσώπων τους με το τοπικό και το διεθνές τουριστικό κοινό, μέσα σε εμβληματικούς ιστορικούς χώρους και στο φυσικό περιβάλλον του νησιού. Η πρακτική του ΦΝ να υλοποιεί εικαστικά ή άλλα καλλιτεχνικά γεγονότα σε εμβληματικά μνημεία και σε φυσικά τοπία της Νάξου αποσκοπεί στο να εντάξει αυτά στη σύγχρονη ζωή του τόπου χωρίς να αλλοιώνει τον χαρακτήρα και την υποδομή τους. Στην παρουσίαση γίνεται αναφορά σε δυο εικαστικές δράσεις που πραγματοποιήθηκαν το 2015 και 2017 στα ερείπια του βυζαντινού μοναστηριού της Καλορίτσας, σε ορεινή πλαγιά πλησίον του Πύργου Μπαζαίου, ο οποίος αποτελεί την εστία του ΦΝ. Παρά την εξαιρετικά ήπια και διακριτική παρέμβαση στο χώρο, που επιχειρούσε τη συνύφανση της ιστορικής μνήμης και του φυσικού τοπίου με τη σύγχρονη τουριστική πραγματικότητα. Παρά την καλλιτεχνική αρτιότητα των έργων από έγκριτους καλλιτέχνες, τον φωτογράφο Κωστή Αντωνιάδη και την εικαστικό Ειρήνη Γκόνου. Παρά την αναζωογόνηση του ενδιαφέροντος για το μνημείο και την ευνοϊκή απήχηση που είχαν οι δράσεις στο κοινό, οι διοργανωτές αισθάνθηκαν ότι βρέθηκαν σε ένα Μπεκετικό σύμπαν. Ήρθαν αντιμέτωποι με συμπεριφορές παράλογες, εμμονικές και συχνά κωμικοτραγικές, οι οποίες οδήγησαν στην απαγόρευση ανάλογων δράσεων εφεξής.

Βασιλική Μπουλέρου, συντηρήτρια αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, Τακτική υπάλληλος του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου: Αναζητώντας την εικόνα της σύγχρονης τηνιακής μαρμαροτεχνίας. Ζητήματα διάσωσης και προοπτικές ανάδειξης.

Σήμερα, η Τηνιακή μαρμαροτεχνία προστατεύεται από την UNESCO και συνεχίζει να υπάρχει, με τα εργαστήρια της Τήνου να διατηρούν σε ένα σημαντικό βαθμό αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά του στοιχείου της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Τήνου. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν είναι πολλές και συνίστανται τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και στη συνοδοιπορία τους με τη σύγχρονη αισθητική τάση. Επίσης, η συνέργεια τοπικών εργαστηρίων, επιχειρηματιών και φορέων δεν έχει ακόμα ενεργοποιηθεί και η άσκηση της τέχνης του μαρμάρου στο νησί σταδιακά εγκαταλείπεται. Το μάρμαρο ανακαλύπτεται εκ νέου τα τελευταία χρόνια από τις σχολές καλών τεχνών, έπειτα από χρόνια εγκατάλειψη. Θέμα της παρουσίασής μας θα είναι η προοπτική ενδυνάμωσης της τέχνης του νησιού με τη σύγχρονη εικαστική γλώσσα σε ένα επιτυχημένο «πείραμα» συνεργειών με σκηνικό το «χειροποίητο» νησί, την Τήνο, που συνεχίζει να εξελίσσεται με αναπάντεχα αποτελέσματα.

Αποστολία Παπαδαμάκη, σκηνοθετης/χορογραφος, ιδρύτρια της Anamnesis / Site specific performances in Archeological Sites ΑΝΑΜΝΗΣΗ: Νησιωτικός Αρχαιολογικός χώρος και καλλιτεχνική καινοτομία: Πώς η δημιουργια διαδραστικών και συμμετοχικών παραστασεων κυλιομενης ροής, αποκλειστικά σχεδιασμένες για συγκεκριμένους αρχαιολογικούς χώρους, μπορουν να αποτελέσουν Δημιουργικά Πολιτιστικά Προϊόντα που ενεργοποιούν διαφορετικά επίπεδα προσέγγισης της συλλογικής μνήμης, αφυπνίζουν τόσο τον τοπικό πληθυσμό όσο και τους επισκέπτες σε σχέση με το Φυσικό περιβάλλον την κλιματική αλλαγή, την προστασία μνημείων και ενισχύουν την κοινωνική συμμετοχή.

Οι παραστασεις που εχουν ήδη παρουσιαστεί στους νησιωτικούς αρχαιολογικούς  χώρους  της Δήλου, της Κρήτης  και της Λήμνου, στο πλαίσια του προγράμματος του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, «Όλη η Ελλάδα, Ένας Πολιτισμός» αποτελούν απτα παραδείγματα καλλιτεχνικού προιόντος  που συνέβαλλαν  στην αναπτυξη του βιωματικού τουρισμού, στην ενδυνάμωση της τοπικής οικονομίας, στην εκπαίδευση των κατοίκων ολων των ηλικιών, καθώς και την προαγωγή του εθελοντισμού και την εμπλοκή πολιτών και φορέων για την υλοποίησή τους. Χρησιμοποιώντας καθε φορα την ιδιαιτερότητα του πολυδιάστατου αρχαιολογικού νησιωτικού χώρου ο οποίος ειναι αρρηκτα συνδεδεμένος με την Φύση και με τις καιρικές συνθήκες, το καλλιτεχνικό προιόν, προάγει την όσμωση των τεχνών, συνδυάζει πολλαπλά εκφραστικά μέσα, στοχεύει στο να ενεργοποιήσει διαφορετικά πεδία αντίληψης και αναφέρεται στην μυθολογία και την Ιστορία του καθε αρχαιολογικού χώρου έτσι, ώστε να εξερευνήσει την ανθρώπινη ύπαρξη, να αυξήσει τη συνειδητοποίηση της ανθρώπινης δυναμικότητας και να αμφισβητήσει τους αυτοεπιβαλλόμενους περιορισμούς της ίδιας της φύσης των ιδεών, των σκέψεών και της ύπαρξής μας. Αναφερεται ταυτόχρονα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον για να διερευνήσουμε τις καταστάσεις αρμονίας και δόμησης της συλλογικής μνήμης»

Βαρβάρα Παπαδοπούλου φιλόλογος, εικαστική καλλιτέχνης, αρθρογράφος ΕφΣυν.: Ξαναζώντας τρισδιάστατα.

Τα νησιά είναι τόποι εύθραυστοι κι ας είναι καμωμένα από πέτρα. Ολα πάνω τους μαρτυρούν το μέτρο και τον μόχθο, την οικονομία του ελάχιστου. Δεν είναι τόποι της ευκολίας. Είναι περιβάλλοντα ευάλωτα με περιορισμένες αντοχές. Πληγώνονται εύκολα από οτιδήποτε ξεπερνά την κλίμακα, το μέτρο που ορίζει η φύση τους. Ζώντας κολλημένοι σε μια οθόνη κινητού και τείνοντας να καταναλώνουμε εικόνες -συμπεριλαμβανομένων των παραστάσεων τέχνης- ρέπουμε στο να ζούμε και να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ωσάν το κυλιόμενο χαλί του Instagram. Το πρόβλημα είναι ότι καταναλώνουμε τους τόπους σαν να ήταν οποιοδήποτε άλλο αγαθό και τους καταναλώνουμε ως εικόνες, προσόψεις, χαλκομανίες. Δεν μας χρειάζεται άλλη τέχνη που προσθέτει εικόνες στις ήδη αμέτρητες υφιστάμενες. Αυτό που μας χρειάζεται είναι μια μετατόπιση και αναβάπτιση του βλέμματος ώστε να μπορέσουμε να ζήσουμε τους τόπους ξανά τρισδιάστατα. Τρισδιάστατα και με φειδώ. Μας χρειάζονται ασκήσεις σιωπής και συνειδητής παρουσίας στο χώρο και στον χρόνο. Ως μνημεία αφαίρεσης -αφαίρεσης στο τοπίο, στην αρχιτεκτονική, στη διαχείριση φυσικών πόρων- τα νησιά μπορούν να γίνουν οι δάσκαλοί μας σε μια εποχή πληθωρισμού εικόνας και ευκολίας. Εσωτερικεύοντας λίγη από αυτή την αφαίρεση μπορούμε να επανασυνδεθούμε με το Άγιο Ελάχιστο της ύπαρξής μας και του βίου.

Ελένη Τζιρτζιλάκη, Δρ. αρχιτέκτονας – community artist: Το τοπίο της Σίφνου και η δυστοπία του παρόντος. Τι κάνουμε;

Η εισήγησή μου θα αναφερθεί στο τοπίο της Σίφνου.  Tο τοπίο  που ξεπροβάλει μαγευτικό  και εύθραυστο σχεδόν χειροποίητο  με τις ξερολιθιές  να συγκρατούν τη γη, με τις ελιές, τ’ αμπέλια με τα μοναστήρια , τις εκκλησίες , τ’ αλώνια ,  τους περιστερώνες με τις  θημωνιές που έχουν απομείνει. Τοπίο  με μονοπάτια, με βότανα και άνθη και περιβόλια, με χειμάρρους, πηγές και στέρνες. Ένα τοπίο που  περιηγητές και καλλιτέχνες   αγάπησαν και εμπνεύστηκαν.  Καταστρέφεται χάρη της βιομηχανίας του τουρισμού του ύστερου καπιταλισμού.  Οι ξερολιθιές  γκρεμίζονται και δεν υπάρχουν άνθρωποι να τις συντηρήσουν αλλά δεν έχουν και αιτία.  Αυτοί που καλλιεργούν τη γη είναι ελάχιστοι. Χτίζονται κτίρια αταίριαστα, υπόσκαφα κα ι πολυόροφα         με πισίνες  και κήπους με γκαζόν , μιας άλλης κλίμακας και αισθητικής, συχνά σε εγγύτητα με τα παλαιά μοναδικά κτήρια όπως στο μοναστήρι της Πουλάτης .  Δρόμοι ανοίγουν δίπλα σε παλαιά μονοπάτια . Όπως είπε και ο αρχιτέκτονας Φρίντριχ Βάγκνερ,  που έχει γράψει για την Αρχιτεκτονική   στο νησί   «όμορφοι άνθρωποι κάνουν όμορφα σπίτια, άσχημοι άνθρωποι άσχημα σπίτια». Τι μπορεί να γίνει; Μπορεί να σταματήσει η δυστοπία; Αρκεί να σώσουμε κάποια μονοπάτια, να συντηρήσουμε ως δείγματα κάποιες ξερολιθιές ; Μπορούν και ποιοι είναι αυτοί που θα επιστρέψουν στη γη,  θα φροντίσουν τους ανθρώπους, το νερό, και τα ζώα   ; Είναι ένας πόλεμος για το τοπίο ,  για τη ζωή ; Ποιος ο ρόλος της τέχνης σε αυτή τη συνθήκη; Πως δρα;

******

III. Αίθουσα: Α. Παναγούλη – Πνευματικό Κέντρο Δήμου Σύρου

17.00-18.00 Οι Αρχαιολογικοί Διάλογοι στη Σύρο

Ολομέλεια των Αρχαιολογικών Διαλόγων: Τρία χρόνια μετά την πανδημία και εν μέσω της κλιματικής κρίσης, ο θεσμός των Αρχαιολογικών Διαλόγων επανεκκινεί στη Σύρο.

IV. Αίθουσα: Κτήριο Κορνηλάκη

19.00 Επίσκεψη σε βιομηχανικό κτήριο στα Λαζαρέττα

19.30 Στο πλαίσιο των Αρχαιολογικών Διαλόγων, με πηγή έμπνευσης την αρχαιότητα, εγκαινιάζονται δύο παράλληλες εκθέσεις φοιτητών του Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

– Εργαστήριο Σχεδίου-Χρώματος: «Μάσκες Μυθολογικών πλασμάτων σε διάλογο με την Αρχαιότητα». Επιμέλεια έκθεσης: Φλωρεντία Οικονομίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια και Χρύσα Μπεζιργιαννίδου, διδάσκουσα Σχεδίου-Χρώματος.

– Εργαστήριο Studio 6, Product Design II (Βιομηχανικός Σχεδιασμός): «Διαχρονικό Τελετουργικό Αντικείμενο Επικοινωνίας». Επιμέλεια έκθεσης: Χριστίνα Σκουλούδη, διδάσκουσα Studio 6.

Συνδιδάσκοντες Studio 6 : Γιώργος Κορώνης, Βασίλης Ξενοφώντος, Ευγένιος Σκουρμπούτης, Ζωή Κουκταλάκη, Ειρήνη Ρηγοπούλου, Βασίλης Παπακωστόπουλος

V. Cantina Analogue (Επτανήσου 14, Ερμούπολη)

20.00 – 21.00 Κέρασμα για συνέδρους και ομιλητές στην

ΚΥΡΙΑΚΗ 28/5

Πρωινές συνεδρίες

Ι. Αίθουσα αμφιθεάτρου – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

09.00-14.30 Τουρισμός, πολιτιστική κληρονομιά και τοπικές κοινωνίες

Τις τελευταίες δεκαετίες, η μελέτη των σχέσεων μεταξύ (υλικής και άυλης) πολιτιστικής κληρονομιάς, τοπικών κοινωνιών και τουρισμού αξιοποιεί εθνογραφικές μεθόδους προκειμένου διερευνήσει την πρόσληψη και κατασκευή τουριστικών προορισμών, την κοινωνική εννοιολόγηση της αυθεντικότητας, την αισθητική χρήση και αποτίμηση του παρελθόντος για εμπορικούς λόγους (retrochic), καθώς και την παραγωγή και αναπαραγωγή διάφορων μορφών τοπικότητας. Τόσο η ανθρωπολογία του τουρισμού όσο και οι κριτικές σπουδές πολιτιστικής κληρονομιάς (Critical Heritage Studies), προσεγγίζουν το παρελθόν ως πεδίο «αμφισβήτησης» ή «σύγκρουσης», συχνά συνυφασμένο με αντικρουόμενες ερμηνείες και αποκλίνουσες αξίες και συμφέροντα εντός και μεταξύ διαφορετικών ομάδων. Ο κατακερματισμός του προσωπικού βίου και των ταυτοτήτων, η αξιοποίηση της νοσταλγίας για τη δημιουργία και την προώθηση τουριστικών προϊόντων, ο αισθητικός αναστοχασμός (aesthetic reflexivity) και η γενικότερη δυσαρέσκεια απέναντι στις επίσημες αφηγήσεις περί κληρονομιάς που εκπορεύονται από θεσμικές δομές εξουσίας που αδιαφορούν για την ιστορική εμπειρία των κατώτερων κοινωνικών τάξεων, τη φτώχεια, τις ασθένειες, τις συγκρούσεις, τον πόλεμο και την αποικιοκρατία, καθιστούν την τουριστική εμπειρία της πολιτιστικής κληρονομιάς ένα προνομιακό εθνογραφικό πεδίο έρευνας των ιδεολογικών χρήσεων της ιστορίας και των περιπετειών της κοινωνικής ταυτότητας σε τοπικό επίπεδο. Στο πλαίσιο της συνεδρίας αναμένεται να αναπτυχθεί περαιτέρω ο σχετικός προβληματισμός και να παρουσιαστούν έρευνες για τις εξής θεματικές:

1. Συμβολικές χρήσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς: η κατανάλωση και λειτουργία της σε τοπικές κοινωνίες με τουριστικές οικονομίες.
2. Τοπικές κοινωνίες, τουρισμός και πολιτιστική κληρονομιά: πεδίο πολλαπλών διεκδικήσεων, συγκρούσεων και αμφισβητήσεων ως προς τη  συγκρότηση ταυτοτήτων.
3. Επιτελεστικές πρακτικές ατόμων και συλλογικοτήτων που αναδιαμορφώνουν /επαναπλαισιώνουν τη σχέση τουρισμού και πολιτιστικής κληρονομιάς. 
4. Η «επινόηση» της παράδοσης και οι διαδικασίες «κληρονομοποίησης» (heritagization) που εφαρμόζονται στο πλαίσιο δημόσιων πολιτικών. 
5. Ζητήματα «αισθητικού αναστοχασμού» και δημιουργίας κανονιστικών προτύπων αναφορικά με τις προσλήψεις της πολιτιστικής κληρονομιάς.
6. Η πρόσληψη των πολιτιστικών τοπίων και του (δημόσιου) χώρου μέσα από τις παρεμβάσεις εικαστικών δράσεων.
7. Τουρισμός και άυλη πολιτιστική κληρονομιά.

Συντονιστ(ρι)ες: Γιάννης Δρίνης, λαογράφος, Προϊστάμενος στο Τμήμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαπολιτισμικών Θεμάτων, ΥΠΠΟΑ, Κατερίνα Κωνσταντίνου, ιστορικός Τέχνης, Υποψ. Διδάκτωρ Κοινωνικής Ανθρωπολογία Παντείου Πανεπιστημίου, Δέσποινα Νάζου, κοινωνική ανθρωπολόγος- μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Εσθήρ Σολομών, Επίκουρη Καθηγήτρια Μουσειολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Α’ ΕΝΟΤΗΤΑ

9.00 -10.30  Τουρισμός, Πολιτιστική Κληρονομιά και Τοπικές Κοινωνίες. Διεπιστημονικές Συναντήσεις

Δώρα Τσίπρα, Χαρά Ντρίνια, Τμήμα Γεωλογίας ΕΚΠΑ

Το νησί της Σύρου που βρίσκεται στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων στο κεντρικό Αιγαίο Πέλαγος της Ελλάδας προσφέρει ένα μοναδικό μείγμα φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Γεωλογική κληρονομιά του νησιού είναι ποικίλη και αποτελείται κυρίως από μεταμορφωμένα πετρώματα όπως μάρμαρα, σχιστόλιθους, γνεύσιους και φυλλίτες. Η παρουσία αυτών των πετρωμάτων αποδίδεται στην θέση του νησιού στο όριο μεταξύ της αφρικανικής και της ευρασιατικής τεκτονικής πλάκας. Ένα από τα σημαντικότερα γεωλογικά χαρακτηριστικά του νησιού είναι ο σχηματισμός πετρωμάτων που βρίσκεται Απάνω Μεριά στη βόρεια Σύρο, ο οποίος αποτελείται από καλά διατηρημένους γλαυκοφανείς, σχιστόλιθους και εκλογίτες. Ο σχηματισμός αυτός δημιουργήθηκε κατά την περίοδο του Ηώκαινου, όταν η αφρικανική πλάκα υποβυθίστηκε κάτω από την ευρασιατική, με αποτέλεσμα μάγμα να ταξιδέψει στην ενδοχώρα με μεγάλη ταχύτητα υποβαλλόμενο σε υψηλή πίεση και θερμοκρασία. Για την προώθηση της διατήρησης και την καλύτερη κατανόηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς του νησιού, στην οποία συγκαταλέγονται και πολλά αρχαιολογικά τεκμήρια, υπάρχει ανάγκη να διερευνηθεί η δημιουργία ενός οικομουσείου. Τα οικομουσεία είναι μουσεία με βάση την κοινότητα που παρέχουν μία πλατφόρμα χωρίς αποκλεισμούς για την προώθηση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης εμπλέκοντας στις τοπικές κοινότητες και τους επισκέπτες στην διατήρηση και την ερμηνεία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Η δημιουργία ενός οικομουσείου απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό, συνεργασία και συμπράξεις. Η επιτυχία ενός δημοσίου εξαρτάται από τη συμμετοχή και την συνεργασία διαφόρων ενδιαφερομένων όπως οι τοπικές κοινότητες, οι υπηρεσίες και Οι εμπειρογνώμονες σε θέματα γεωλογίας οικολογίας και πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιπλέον μία αξιολόγηση των αναγκών μπορεί να βοηθήσει στον σχεδιασμό των εκθεμάτων και των δραστηριοτήτων που θα προσφέρονται στο οικομουσείο. Η αποστολή του θα πρέπει να ευθυγραμμιστεί με την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά και τη γεωλογική σημασία του νησιού. Οι συνεργασίες με τοπικές οργανώσεις και φορείς μπορούν να βοηθήσουν στην εξασφάλιση χρηματοδότησης και πόρων για το οικομουσείο. Στις δράσεις των οικομουσείων, μεταξύ άλλων, συγκαταλέγονται και τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Έχουμε ήδη σχεδιάσει και υλοποιήσει στο πλαίσιο της έρευνας εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την γεωλογική κληρονομιά της περιοχής σε τάξεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας, το οποίο έχει αξιολογηθεί από 68 μαθητές. Σε αυτό το πλαίσιο εκπονείται διατριβή από την Δώρα Τσίπρα, υποψήφια διαδάκτορα μουσειολογίας στο Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ υπό την επίβλεψη της Χαράς Ντρίνια, καθηγήτρια Γεωλογίας στο ΕΚΠΑ και του Γεώργιου Παναγιάρη, καθηγητή στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στο ΠΑΔΑ, μέλος της επιτροπής της έρευνας. Σε ό,τι αφορά στο όλο εγχείρημα της εφαρμογής του συγκεκριμένου μουσειακού μοντέλου, μία ανοιχτή συζήτηση και κουβέντα με φορείς και τοπική κοινωνία διαφαίνεται αναγκαία, βάσει ενός πλάνου θεμάτων, ώστε να διερευνηθεί η στάση της κοινωνίας απέναντι σε αυτή την οπτική. Στο πλαίσιο της δράσης δηλαδή που προτείνουμε προσδοκούμε να υπάρξει ένας διάλογος σε σχέση τόσο με αυτήν καθαυτή τη δράση όσο και με τους πιθανούς περιορισμούς/ εκτίμηση κινδύνων.

Γιώργος Παναγιάρης, Τμήμα Συντήρησης ΠΑΔΑ:Γεωλογική κληρονομιά και Οικομουσεία: η περίπτωση της Απάνω Μεριάς Σύρου. Ευκαιρίες και Περιορισμοί.

Καλλιόπη Μπούσουλα, ιστορικός-αρχαιολόγος ΑΠΘ: Το παιχνίδι του πολιτιστικοτουριστικού προϊόντος

Η Επιτροπή Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς ορίζει σαφώς: «Για τους σκοπούς της παρούσας Σύμβασης, η πολιτιστική κληρονομιά ορίζεται ως εξής: αρχιτεκτονικά έργα, σημαντικά έργα γλυπτικής και ζωγραφικής, σύχρονος πολιτισμός, άϋλη πολιτιστική κληρονομιά, επιστημονική κληρονομιά, βιομηχανική κληρονομιά. Στην ίδια σύμβαση ορίζεται η φυσική κληρονομιά ως εξής: φυσικά μνημεία, γεωλογικοί και φυσιογραφικοί σχηματισμοί, φυσικά τοπία ή ακριβώς καθορισμένες φυσικές εκτάσεις παγκοσμίου αξίας, Natura», UNESCO 1972 (Desvallées A. & Mairesse F. 2010 :75). Διεθνείς Οργανισμοί (ICOM, ICAM κτλ) ορίζουν τον πολιτισμό ως χώρο ανοιχτό και προσβάσιμο από όλους. Ο πολιτισμός βρέθηκε πολλές φορές στη διάρκεια της Ιστορίας «εν μέσω διασταυρούμενων πυρών». Τα πολιτισμικά στοιχεία του παρελθόντος ως φορείς ιστορικών, αισθητικών και πολιτικών αξιών που καθιερώνονται ή επιβάλλονται, κατά μια άποψη, ως παγκόσμια σύμβολα είναι εξαρτημένα από τις ιστορικές, θρησκευτικές, πολιτικές συγκυρίες και ιδεολογίες και διαμορφώνουν την «πολιτική της μνήμης». Στην ουσία του όμως ο πολιτισμός θα έπρεπε να είναι ο χώρος όπου ανόμοια αντικείμενα συνυπάρχουν μεταξύ τους στον φυσικό χώρο που καταλαμβάνουν, επιδιώκοντας τη συμμετοχή της κοινότητας σε μια πολιτιστική δράση. Είναι η συμμετοχή, η επισκεψιμότητα το μοναδικό ζητούμενο στην κοινή εμπειρία ανεξάρτητα από ποιό πολιτιστικό προϊόν προβάλλεται, με ποιό τρόπο και για ποιόν λόγο; Τι ρόλο παίζουν τα social media, τα πολιτιστικά site; Τι σημαίνει πολιτιστική παιδεία, τουριστική παιδεία και τοπικές πολιτισμικές ιδιομορφίες; Πως μπορεί ο πολιτισμός να συμβάλλει στις τοπικές οικονομίες, στην αποκέντρωση; Πως επηρρεάζεται από την κλιματική αλλαγή; -Επισκεψιμότητα, τοπική οικονομία, κλιματική αλλαγή, πολιτιστική παιδεία.

Χριστίνα Δεσαλέρμου, μουσειολόγος-ιστορικός

Η διαρκής αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού για τόπους και υλικά τεκμήρια που συνδέονται με τραυματικά ιστορικά γεγονότα και κατ’ επέκταση η άνθιση ενός νέου είδους τουρισμού, του λεγόμενου «σκοτεινού τουρισμού» (dark tourism) και της υποκατηγορίας του «τουρισμού των φυλακών» (prison tourism), συμπίπτει χρονικά με την ανάδυση νέων μουσειολογικών και ερευνητικών τάσεων, όπως η «Αρχαιολογία του Εγκλεισμού» και η  «Δύσκολη Κληρονομιά». Τέτοιοι μνημονικοί τόποι τραύματος, όπως φυλακές, ψυχιατρεία, στρατόπεδα συγκέντρωσης, νεκροταφεία, κ.α. προβάλλονται ως προορισμοί τουριστικής έλξης και συχνά γίνονται αντικείμενο μαζικής πολιτιστικής κατανάλωσης. Η συγκεκριμένη εισήγηση εστιάζει στις φυλακές και στα μουσεία φυλακών, τα οποία αφενός καλούνται να καταπιαστούν με θέματα που προκαλούν αμηχανία ή και βίαιες ρήξεις με κατεστημένα στερεότυπα και βεβαιότητες και αφετέρου υποκύπτουν σε ευκολίες προς τουριστική τέρψη και δέχονται κριτική για εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου, ψυχαγωγική προσέγγιση, ωραιοποίηση του εγκλεισμού ή/και αποσιώπηση των σύγχρονων προβληματισμών για τον σωφρονισμό. Παρουσιάζονται διεθνή και εγχώρια παραδείγματα μουσείων φυλακών και εξετάζεται εάν έχουν αποβάλλει την τραυματική διάσταση του εγκλεισμού, τον ιστορικό και  πολιτικό χαρακτήρα τους ή αν έχουν προβεί σε αποσιωπήσεις στοιχείων. Αυτές οι πράξεις αποδεικνύουν ότι συγκεκριμένες θεσμικές επιλογές της πολιτικής διαχείρισης της μνήμης ουδετεροποιούν ή ακόμα και εξαλείφουν το ιστορικό και πολιτικό τους περιεχόμενο.

Κατερίνα Σπυροπούλου, μουσειολόγος-χορεύτρια: Σκοτεινός Τουρισμός και Μουσειολογία του Εγκλεισμού.

Ζωή Χατζηγιαννάκη, Διδάκτωρ Goldsmith College Πανεπιστημίου Λονδίνου: Εγώ, η καλδέρα: Μετατροπές του χώρου και του χρόνου στο νησί της Σαντορίνης.

Η πρόταση μελετά την περίπτωση της καλδέρας του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Ενώ το γεωφυσικό τοπίο της καλδέρας είναι αποτέλεσμα μίας βιβλικής καταστροφής και αντίστοιχα το ανθρωπογενές, η αναγκαία προσαρμογή στις ακραίες επιταγές αυτού του τοπίου, σήμερα καθορίζεται σχεδόν μονομερώς από αισθητικές αναφορές. Αυτή τη μετατροπή ρόλων σηματοδοτεί και ο καταστροφικός σεισμός του 1956, που είχε ως διττό αποτέλεσμα την ερήμωση του νησιού, αλλά και την εκκίνηση του τουρισμού μέσω των φωτογραφιών που έκαναν το γύρο του κόσμου, αποκαλύπτοντας άθελα τους, παράλληλα με το ερειπωμένο, και το εντυπωσιακό ηφαιστειογενές τοπίο. Σύμφωνα με τoυς Deleuze και Guattari, η ενατένιση της φύσης δεν σημαίνει τον διαχωρισμό μας από αυτή, δηλαδή το τοπίο δεν είναι «εκεί» και το υποκείμενο «εδώ», αλλά την συνύπαρξη και την διαμόρφωση και των δύο, μέσα από συνεχείς διαδικασίες εδαφικοποίησης (territorialization) και αποεδαφικοποίησης (de-territorialization). Η εξιδανίκευση του φυσικού τοπίου της καλδέρας συνιστά τον έλεγχο της, με μοναδικό σκοπό την προσφορά της ως θέαμα προς κατανάλωση, αφαιρώντας οποιεσδήποτε ιστορικές ή κοινωνικές επεκτάσεις, καθιστώντας το άχρονο. Αυτό επιτυγχάνεται με την παρεμπόδιση διαφορετικών δράσεων/αντιδράσεων που θα ήταν δυνατές μόνο μέσω της ελεύθερης λειτουργίας όλων των αισθήσεών και αλληλεπιδράσεων, οι οποίες όμως παρεμποδίζονται και επικαλείται μόνο η όραση για την διεκπεραίωση του παραπάνω στόχου. Η παρούσα μελέτη αναζητά, όχι μόνο, να κατανοήσει τους μηχανισμούς περιορισμού και στείρας αναπαραγωγής του χώρου και του χρόνου, αλλά και να βρει διεξόδους μέσα από την αδιαμφισβήτητή συνύπαρξη του ανθρώπου με το συνεχές μεταβαλλόμενο τοπίο και την απελευθέρωση όλων των διαφορετικών δυναμικών που την διέπουν.

Γιάννης Δελαγραμμάτικας, εικαστικός – ερευνητής: mediating a case: Paros 1977.

Το πρότζεκτ mediating a case: Paros 1977 εκκινεί από την συγκέντρωση διαμαρτυρίας των κατοίκων της Πάρου το καλοκαίρι του 1977 ενάντια στο έλεγχο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και τις παρεμβάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού στην έκδοση οικοδομικών αδειών. Η διαδήλωση στο λιμάνι του νησιού κορυφώθηκε με συνθήματα, οτι η Πάρος είναι ένας »ζωντανός οργανισμός και όχι μνημείο» και με την εκδίωξη του αρχαιολόγου από το νησί. Το συμβάν αυτό δημιουργεί μια σειρά ζητημάτων που εμπλέκουν το νομικό πλαίσιο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομίας, τα πολιτικά αφηγήματα, το σχεδιασμό της τουριστικής οικονομίας καθώς επίσης τις αρχαιολογικές πρακτικές και τις μεταστροφές των συλλογικών αναπαραστάσεων. Η επαναπλαισίωση του συμβάντος ως παραδειγματική περίπτωση μελέτης πολιτιστικής διάδρασης και αναπροσαρμογής στα σημερινά μεταβαλλόμενα τοπία ορίζει εκ νέου την συνύπαρξη της καθημερινής πρακτικής με την αρχαιότητα, του παρελθόντος με το παρόν, του παγκόσμιου με το τοπικό. Στο πλαίσιο των Αρχαιολογικών Διαλόγων 2023 θα πραγματοποιηθεί η επιτελεστική διάλεξη/lecture per- formance mediating a case: Paros 1977 που θα παρουσιαστεί η εικαστική έρευνα που πραγματοποιήθηκε για την έκθεση Απρόσμενοι Επισκέπτες στο πρώτο Φεστιβάλ Πάρου 2018.

10.30-11.00 Διάλειμμα/Καφές

Β’ ΕΝΟΤΗΤΑ

11.00-13.00 Τουρισμός, Πολιτιστική Κληρονομιά και Τοπικές Κοινωνίες. Εθνογραφικές προσεγγίσεις

Παναγιώτα Ανδριανοπούλου, εθνολόγος-λαογράφος,Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού:Η τσαμπούνα λαλάει μα (ευτυχώς!;) δεν πουλάει.

Την τελευταία εικοσιπενταετία καταγράφεται μια έντονη αναβιωτική τάση στην εκμάθηση και εξάσκηση των λαϊκών αερόφωνων οργάνων. Στην περίπτωση της τσαμπούνας αυτό αποτυπώνεται και αριθμητικά τόσο στον αιγαιακό χώρο, και δη στις Κυκλάδες, όσο και στο αστικό περιβάλλον. Ο θεσμός των Παγκυκλαδικών Μουσικών Συναντήσεων Λαϊκών Πνευστών, που ξεκίνησε το 2002 αλλά φθίνει από το 2019, συνέβαλε σημαντικά στην επανεκτίμηση -κυρίως από την τοπική κοινότητα κάθε νησιού- μιας μουσικής κληρονομιάς, η οποία είχε καταδικαστεί στην στιγματισμένη αφάνεια ως κατάλοιπο ενός αγροτοκτηνοτροφικού παρελθόντος που δεν εντασσόταν στο κυρίαρχο τουριστικό αφήγημα του γραφικού νησιωτικού προορισμού. Έτσι σήμερα σε Σύρο, Μύκονο, Νάξο και Πάρο παράλληλα με τους ήχους της τρέχουσας τουριστικής κατανάλωσης, σε καλοκαιρινά πανηγύρια, φθινοπωρινά ρακοκάζανα και ιδιωτικά περιορισμένης εμβέλειας γλέντια νεαροί τσαμπουνιέρηδες που μαθητεύουν δίπλα στους παλιούς βοσκάτορες ή αγρότες παίχτες εξακολουθούν να επιτελούν in vivo παραδοσιακές φόρμες, την ίδια στιγμή που τολμούν να πειραματίζονται με τα παλιά μουσικά όργανα σε νέους δρόμους. Μέσα από την συμμετοχική παρατήρηση και τις συνομιλίες με τσαμπουνιέρηδες που βρέθηκαν στη Σύρο το 2018 με αφορμή την 16^η Μουσική Συνάντηση Λαϊκών Πνευστών, αλλά και συνδυάζοντας την μακροχρόνια επαφή με την κοινότητα των αστικών εν Αθήναις μετα-τσαμπουνιέρηδων, θα επιχειρήσω να διευρενήσω κατά πόσον αυτή η αναβιωτική τάση επηρεάζεται από και επηρεάζει την τουριστική ανάπτυξη.

Κατερίνα Κωνσταντίνου, ιστορικός τέχνης, υποψ.διδάκτωρ στο τμήμα Κοιν. Ανθρωπολογίας Πάντειο Πανεπιστήμιο: Αισθητικές και φαντασιακές διαστάσεις του «παραδοσιακού» στην Παροικιά της Πάρου.

Εστιάζοντας στον «παραδοσιακό οικισμό» της Παροικιάς, δηλαδή σε ένα μικρό μέρος μίας ολοένα επεκτεινόμενης νησιωτικής πόλης, η ανακοίνωση αυτή έχει σκοπό να αναδείξει τις αισθητικές και φαντασιακές διαστάσεις του «παραδοσιακού», τους τρόπους με τους οποίους αυτό επινοείται και γίνεται αντικείμενο πραγματεύσεων και διαπραγματεύσεων από την τοπική κοινότητα, καθώς και τους λόγους (discourses) που συγκροτούνται μέσα από τις αμφισβητήσεις του. Οι ρητές ή άλλοτε άρρητες αναφορές σε κάποια θεωρούμενη ως ορθή αισθητική του «παραδοσιακού» πολλές φορές, αν όχι πάντα, βασίζονται στις πεποιθήσεις γύρω από το τι είναι αυθεντικό άρα και τι δεν είναι αυθεντικό. Η ένταση με την οποία εκφράζονται σε τοπικό επίπεδο οι αντικρουόμενες απόψεις γύρω από την αισθητική του «παραδοσιακού οικισμού» της Παροικιάς, σε μεγάλο βαθμό περιλαμβάνει ή πηγάζει από την αίσθηση της έκθεσης προς τον «άλλο» που η ίδια η τοπική κοινότητα βιώνει ως κοινότητα υποδοχής (hosting community) του τουρισμού. Υποκρύπτει δε, την υποτέλεια της κοινότητας προς το συχνά επικριτικό βλέμμα των επισκεπτών. Έτσι, οι διαμάχες που προκύπτουν μεταξύ όσων σχετίζονται με διαφορετικούς τρόπους με την Παροικιά και ιδιαίτερα με τον «παραδοσιακό οικισμό» της, αφορούν κυρίως τις πρακτικές της ορατότητας. Ποιός και με ποιό τρόπο καθίσταται ορατός; Τι επιδεικνύουμε και τι προσπαθούμε να αποκρύψουμε; Παράλληλα όμως, το «παραδοσιακό» προσφέρει και μια κατανόηση του χρόνου, μέσω της οποίας συγκροτείται ένα καθεστώς ιστορικότητας. Στη βάση αυτής της ιστορικότητας του «παραδοσιακού» διαμορφώνονται ποικίλοι λόγοι για το παρελθόν και τις κληρονομιές που αυτό αφήνει πίσω του.

Νεκταρία Μαυρουδή, αρχαιολόγος:Τουριστική «βιομηχανία»: Μορφές νεοαποικιοκρατίας στο πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον της Κρήτης.

Ο μαζικός τουρισμός περιγράφεται ως η βαριά βιομηχανία της χώρας και η Κρήτη ως η ναυαρχίδα του. Δημιουργεί στρατιές εργαζόμενων στον κλάδο της παροχής υπηρεσιών, έναντι «ξεπερασμένων» παραγωγικών ασχολιών όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία. Επιπλέον, κατευθύνει τα μεγάλα «αναπτυξιακά» έργα, πολλά από τα οποία έχουν ως απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση των εκατομμυρίων διερχομένων από το νησί κατά τους θερινούς μήνες. Η εντατική «μονοκαλλιέργεια» του τουρισμού ασκεί αφόρητη πίεση στο αρχαιολογικό έργο και τους αρχαιολόγους που ζουν και εργάζονται στον τόπο καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Το αρχαιολογικό «προϊόν» ποσοτικοποιείται, μετριέται σε εισιτήρια, περιγράφεται με πηχυαίους τίτλους στα ΜΜΕ, γίνεται κράχτης ιδιοτελών επιδιώξεων και «μεγάλων ιδεών», προσφέρεται ως εύπεπτη, εξωτική εμπειρία σε πολυάριθμα θεματικά πάρκα. Μέσα στις παρούσες, πρωτοφανείς συνθήκες υποβάθμισης του πολιτισμού, συνολικότερα, και της απαξίωσης του αρχαιολογικού έργου, ειδικότερα, είναι αναγκαία η επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης των τοπικών κοινωνιών με το παρελθόν τους. Μια γνώση που προκύπτει μέσα από την αρχαιολογική εμπειρία και πράξη και ενσωματώνει τις αφηγήσεις των τοπικών ιστοριών, προσαρμόζοντάς τις στις σημερινές ανάγκες, λειτουργεί ως ανάχωμα στην αποκλειστικότητα της «παραγωγής και κατανάλωσης» του κνωσιακού -και όχι μόνο- φαντασιακού. Παράλληλα, δημιουργεί θύλακες αναστοχαστικής συλλογικής μνήμης και αυτογνωσίας ικανούς να αντιπαρατεθούν στην αγωνία κατασκευής ελκυστικών τουριστικών εμπειριών.

Κωνσταντίνα Μπάδα, Ομότιμη καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: «Απ’ τα μονοπάτια περνάν τα κοπάδια μας, ας περνάν και οι τουρίστες». Πολιτισμοί της ορεινότητας, τουρισμός και ανάπτυξη πολλαπλών λόγων και πρακτικών. Το παράδειγμα του Ζαγοριού.

Με εθνογραφικό παράδειγμα τα Ζαγοροχώρια ανιχνεύονται καταρχήν   οι μεταβαλλόμενες κοινωνικές δομές  και σχέσεις που συγκροτούνται μετά τη  συνεχώς αυξανόμενη τάση τουριστικοποίησης των προαναφερόμενων  τόπων και τοπίων.  Επισημαίνεται ότι ο τουρισμός στην περιοχή έχει τα χαρακτηριστικά του «εναλλακτικού» γενικότερα  του   « ποιοτικού»  τουρισμού, αλλά η επιτόπια έρευνα έδειξε ότι αυτή η μορφή τουρισμού,  με τον τρόπο που εφαρμόζεται,  αυξάνει στις τοπικές κοινωνίες την τάση εμπορευματοποίησης της πολιτισμικής παράδοσης και κληρονομιάς, του φυσικού περιβάλλοντος επίσης. Αν και στα χωριά του  Ζαγορίου, συγχρωτίζονται επί μακρόν διάφορες κοινωνικές ομάδες, εθνοτικές, θρησκευτικές , μετακινούμενες και εδραίες που ανέπτυξαν και ξεχωριστές κουλτούρες, η κυρίαρχη πολιτισμική εικόνα και εκδοχή  πολιτισμικής ταυτότητας  αγνοεί τις υπάρχουσες πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και προβάλλει μια κοινή και  ομογενοποιημένη ζαγορίσια κουλτούρα και ταυτότητα που δομείται στη βάση ενός εξιδανικευμένου παρελθόντος, μιας ακινητοποιημένης στο χρόνο, «αυθεντικής» παράδοσης, μιας βαθύτατα επιλεκτικής μνήμης συλλογικότητας και μιας τάσης επίσης αγνόησης των ιδιαίτερων ομάδων και των αναγκών τους. Πολλές φορές π.χ. οι κτηνοτρόφοι αντέδρασαν στην πρόταση αξιοποίησης των μονοπατιών από τους τουρίστες, με προϋπόθεση να αποκλειστούν τα περάσματα  των κοπαδιών από αυτά γιατί  ρυπαίνουν το χώρο. Αν και το μοντέλο της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού στο Ζαγόρι θεωρείται επιτυχημένο , πολλοί τοπικοί δρώντες παράγουν έναν αντιθετικό λόγο για την κατασκευασμένη – εμπορευματοποιημένη εκδοχή της τοπικής παράδοσης και της συγκρότησης μιας ταυτότητας που δεν συμπεριλαμβάνει τις επί μέρους ποιμενικές( Σαρακατσάνων),  , μεταναστευτικές, επαγγελματικές, κλπ κουλτούρες . Οι τοπικές κοινωνίες στην παρούσα τουλάχιστον φάση δείχνουν να αντιστρατεύονται την κυρίαρχη λογική έκθεσης του πολιτισμικού εαυτού αν και οι ίδιοι την υπηρετούν ακόμα.

Δέσποινα Νάζου, κοινωνική ανθρωπολόγος- μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης:Αρχαιολογικές κληρονομιές και αγροτικές ταυτότητες στη Δήλο, στη Μύκονο και στη Ρήνεια. Μία εθνογραφική προσέγγιση.

Η Δήλος, νησί των Κυκλάδων, γειτονικό νησί της Μυκόνου, έχει καθιερωθεί από τους επίσημους κρατικούς και διεθνείς φορείς ως «Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς» λόγω του  πλούσιου αρχαιολογικού της αποθέματος. Μεγάλο μέρος δε  της τουριστικής  ανάπτυξης της Μυκόνου οφείλεται στην αρχαιολογική  κληρονομιά της Δήλου.. Τόσο η Δήλος όσο και η Ρήνεια αποτέλεσαν πεδία άσκησης εντατικών  αγροτικών δραστηριοτήτων από Μυκονιάτες αγρότες που κατείχαν ως ενοικιαστές παρτίδες αγροτικής γης. Ειδικά η αγροτική Ρήνεια ή  “Μεγάλες Δήλες” και παρά τον αρχαιολογικό της χαρακτήρα,  μέσα  στο χρόνο, συνδέθηκε και  συνδέεται με την αγροτική  ταυτότητα των Μυκονιατών όπως συγροτήθηκε τόσο  στην προ- όσο και μετα-τουριστική εποχή μέσα στον 20ο και 21ο αιώνα. Η Ρήνεια,  εννοιολογούμενη ως  «αγροτική”  αποτελεί  σύμβολο εντοπιότητας για τους  Μυκονιάτες που συνδέονται μαζί της. Στόχος της παρουσίασης αποτελεί  η ανάδειξη της συνύπαρξης  στη Δήλο και στη Ρήνεια διαφορετικών κατηγοριών  υποκειμένων που  διαμορφώνουν ή παράγουν τις δικές τους (ανταγωνιστικές) αντιλήψεις περί  αγροτικών ταυτοτήτων, περί αρχαιολογικής κληρονομιάς, σε συνδυασμό με μια ιδιαίτερη  ‘αίσθηση’ του   τόπου’  προσδιορισμένης από  αντιλήψεις και επιτελέσεις εντοπιότητας και τουριστικού  κοσμοπολιτισμού. 

Κυριακή Χρυσού- Καρατζά, Κύρια Ερευνήτρια Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών: Οι φωτιές του Πάσχα στον Πύργο της Σαντορίνη.

Η φωτιά ως φωτισμός, δηλαδή ως υλικό κουλτούρας και κοινωνικών εμπειριών, συνιστά ένα ισχυρό κοινωνικό στοιχείο, τόσο σε σχέση με το περιβάλλον,  τον άνθρωπο, τα πράγματα, τα μέρη, όσο και σε σχέση με το ρόλο της κοινωνικής δραστηριότητάς του και με την τουριστική ανάπτυξη του χωριού. Η ανακοίνωση κάνει λόγο για τις φωτιές που ανάβουν στο χωριό Πύργος της Σαντορίνης τη Μ. Παρασκευή στην περιφορά του επιταφίου. Το υλικό προέρχεται από επιτόπια έρευνα, που έγινε το Πάσχα του 2015, και συγκεκριμένα διαπραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο οι φωτιές αυτές χρησιμοποιούνται ως εργαλείο εξάσκησης της κοινωνικής οικειότητας και συνυπολογισμός στη διαμόρφωση της τουριστικής προβολής αλλά και των κοινωνικών διαπραγματεύσεων. Το φως-φωτιά είναι συνδεδεμένο με το περιβάλλον, την κοινωνία και τις πολιτιστικές σχέσεις, από κάποιες βέβαια πλευρές του.

13.00-14.30 Ταξίδια χωρίς προορισμό. Κριτικές προσεγγίσεις στις Τουριστικές Σπουδές

Προσφάτως εκδόθηκε ο συλλογικός τόμος «Ταξίδια χωρίς Προορισμό. Κριτικές Προσεγγίσεις στις Τουριστικές Σπουδές» με επιμελητές τη Δέσποινα Νάζου, Μιχάλη Νικολακάκη, Μανόλη Τζανάκη. Ο τόμος αυτός αποπειράται να παρουσιάσει θεωρητικούς προβληματισμούς και ερευνητικά εγχειρήματα στο πεδίο των κριτικών σπουδών τουρισμού και κυρίως στα πεδία της κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας του τουρισμού, στα πεδία της ιστορίας, της χωροταξίας και των πολιτισμικών σπουδών. Ανακινεί έναν ευρύτερο προβληματισμό για μια σειρά από ζητήματα που σχετίζονται με την έννοια της «αυθεντικότητας» των τουριστικών εμπειριών και των σκηνοθετημένων χώρων προς τουριστική κατανάλωση όπως και με τη σημειολογία του τουριστικού βλέμματος και των επιτελέσεων των τουριστικών ταυτοτήτων.  Επίσης  παρουσιάζει τους τουριστικούς  χωρικούς μετασχηματισμούς και τη νέα τουριστική ιστοριογραφία. Οι μελέτες περίπτωσης και οι έρευνες στις οποίες αναφέρονται θέτουν στο επίκεντρό τους λόγους και λογοθετικές πρακτικές που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού μέσα από μεταπολεμικούς τουριστικούς οδηγούς. Επίσης αφορούν τρόπους με τους οποίους οι αρχαιολογικοί τόποι ή τόποι κληρονομιάς αποτελούν ζώνες διαπολιτισμικότητας όπως η Δήλος. Ακόμη ερευνάται η ‘αποικιακότητα’ ως ένας τρόπος δεξίωσης του ξένου στα Σφακιά, αλλά και οι οικονομικο-κοινωνικοί μετασχηματισμοί στον τουριστικό Λιμένα Χερσονήσου Κρήτης. Η έννοια της ανάπτυξης των τουριστικών υποδομών στη Χαλκιδική αλλά και η κοινωνική κατασκευή της μνήμης και των διαφορετικών μορφών τουρισμού στη Ικαρία είναι ζητήματα που απασχολούν τους συγγραφείς του τόμου. Επίσης η ταξιδιωτική εμπειρία των ανθρωπολόγων και ως «τουριστών» στην Ισπανία, η πολιτισμική παραγωγή και οι καλλιτεχνικές δράσεις στον τουρισμό στη Λευκάδα , όπως και τα ταξίδια των ναυτικών μέσα από τους πολλαπλούς τους ρόλους και τις διαπολιτισμικές συναντήσεις ολοκληρώνουν τις θεματικές που αναπτύσσονται στον τόμο. Με αφορμή όλα τα παραπάνω η παρουσίαση-συζήτηση της προτεινόμενης δράσης σκοπεύει να ανοίξει έναν ευρύ διάλογο με το κοινό των Αρχαιολογικών Διαλόγων της Ερμούπολης για ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς και τουριστικής ανάπτυξης, κοινωνικής μνήμης και τουρισμού, ηθικής του τουρισμού, κοινωνικών ανισοτήτων, «νέο-αποικιακότητας» , «αποτουρισμού», οικολογίας και τουρισμού, βιωσιμότητας.

Με αφορμή τον συλλογικό τόμο «Ταξίδια χωρίς Προορισμό. Κριτικές Προσεγγίσεις στις Τουριστικές Σπουδές», με επιμελητές τους Δέσποινα Νάζου, Μιχάλη Νικολακάκη και Μανόλη Τζανάκη, συζητούν:

Δέσποινα Νάζου, κοινωνική ανθρωπολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, συνεπιμελήτρια/συγγραφέας του τόμου «Ταξίδια χωρίς προορισμό. Κριτικές προσεγγίσεις στις τουριστικές σπουδές».

Γιάννης Δρίνης, λαογράφος, Προϊστάμενος στο Τμήμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαπολιτισμικών Θεμάτων στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Νίκος Γ. Ξυδάκης, δημοσιογράφος, πρώην. Αναπλ. Υπουργός Πολιτισμού, πρώην Αναπλ. Υπουργός Εξωτερικών.

Σχολιάζουν:

Κατερίνα Κωνσταντίνου, ιστορικός τέχνης, Υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο.

Γιάννης Σπιλάνης, οικονομολόγος, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Περιφερειακός Σύμβουλος Β. Αιγαίου, Επικεφαλής της «Συμπαράταξης Πολιτών Β. Αιγαίου».

ΙΙ. Αίθουσα Β1-2 – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

09.00-15.00 Πολύμορφα τοπία/ Κατσίκια, πεζούλες και σταβλιά: αγροτικό και ποιμενικό τοπίο στις Κυκλάδες

Αντικείμενο της απόλυτης καλοκαιρινής φαντασίωσης, το Κυκλαδίτικο τοπίο, στον βαθμό που διατηρείται σήμερα, δεν παραπέμπει στην αγροτική ή την ποιμενική δραστηριότητα· κι όμως, οι πεζούλες και τα πέτρινα αγροτικά κτίσματα στην ύπαιθρο των νησιών, στις «εξοχές», χαρακτηριστικά του τοπίου, μαρτυρούν χαμένες σήμερα, σε μεγάλο βαθμό, δραστηριότητες και, μαζί με τις πληροφορίες από τις επιγραφές και τις πηγές, μπορούν να ανασυνθέσουν τη διαχρονική ιστορία του τόπου και του τοπίου. Στόχος της θεματικής είναι να φωτιστούν ζητήματα της αγροτικής και ποιμενικής ζωής στα νησιά και τα ξερονήσια του Αιγαίου, στο διαχρονικό τους πλαίσιο,  καθώς και να ανιχνευθεί η επίδρασή τους στη διαμόρφωση της σημερινής Κυκλαδικής ουτοπίας.

Συντονίστριες: Χριστίνα Κωνσταντακοπούλου, εντεταλμένη ερευνήτρια Γ’, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Μαρία Κουτσουμπού, αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Χριστίνα Κωνσταντακοπούλου: Προβατώνες, αχυρώνες, βουστάσια και κοπριά. Η κτηνοτροφία στις Κυκλάδες.

Ζώζη Παπαδοπούλου, Προϊσταμένη Τμήματος Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων: Πύργος, πυργίον, χώρος, χωρίον. Το διαχρονικό αγροτικό τοπίο των κυκλαδικών νησίδων και τα τοπωνυμικά του.

Βαγγέλης Σαμαράς, Κωνσταντίνος Παντζούρης, αρχαιολόγοι, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αναστασία Αγγελοπουλου, αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων: Το αγροτικό τοπίο στην αρχαία αγροικία στη θέση Λάκκος Κιονίων (Τήνος).

Κατά τα έτη 2018-2019 πραγματοποιήθηκε, υπό την επίβλεψη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σωστική ανασκαφή σε αγροτεμάχιο στη θέση «Λάκκος» στα Κιόνια Τήνου, σε μια αρκετά επικλινή πλαγιά, διαμορφωμένη σε άνδηρα, καθώς μέχρι τα μέσα περίπου του περασμένου αιώνα καλλιεργούταν συστηματικά. Η ανασκαφική διερεύνηση αποκάλυψε αγροτική εγκατάσταση των υστεροκλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, η κύρια περίοδος λειτουργίας της οποίας τοποθετείται μεταξύ 2ου αι. ΠΚΕ και 2ου αι. ΚΕ. Το γεγονός ότι διερευνήθηκε συστηματικά όχι μόνο ο χώρος του κτιριακού συγκροτήματος αλλά και η περιβάλλουσα περιοχή προσέφερε πολύτιμα στοιχεία για τις αγροτικές δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα στην αποκαλυφθείσα εγκατάσταση αλλά και για τον τρόπο διαμόρφωσης του αγροτικού τοπίου. Η πληθώρα των κινητών και σταθερών ευρημάτων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται λεκάνη τραπητή και αντίβαρο πιεστηρίου, τάφροι λαξευμένοι στον φυσικό βράχο για τη φύτευση αμπελιών και πολυάριθμα θραύσματα κυψελών, φανερώνει ότι στις αγροτικές δραστηριότητες περιλαμβάνονταν η ελαιοπαραγωγή, η καλλιέργεια αμπελιού και η μελισσουργία. Η ανακοίνωση αυτή επικεντρώνεται στους αναλημματικούς τοίχους που ήρθαν στο φως, συζητώντας μια σειρά ζητημάτων, όπως τον τρόπο κατασκευής τους, τις πολλαπλές λειτουργίες που επιτελούσαν (π.χ. στήριξη κτιρίου και ανδήρων καλλιέργειας, διαμόρφωση μονοπατιού, προστασία κυψελών), αλλά και το ακανθώδες ζήτημα της χρονολόγησης τέτοιου είδους κατασκευών.

Μαρία Κουτσουμπού: Αγροτικό και ποιμενικό τοπίο – η Κέα και η Μακρόνησος.

Ιουλία Παπαευτυχίου, αρχιτέκτονας μηχανικός: Το αναβαθμιδωμένο τοπίο και οι ξερολιθικές κατασκευες που το συνοδεύσουν, στον ελλαδικό χώρο.

Ο ελλαδικός χώρος, κατά ένα μεγάλο τμήμα του σε περιοχές με έντονες εδαφικές κλίσεις, χαρακτηρίζεται από αναβαθμιδωμένα τοπία. Τα ανθρωπογενή αυτά τοπία, εκτός από ξερολιθικούς τοίχους αντιστήριξης, περιλαμβάνουν πλήθος άλλων ξερολιθικών κατασκευών, με πολυεπίπεδη σημασία. Ωστόσο, η εγκατάλειψη της υπαίθρου κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, έχει οδηγήσει στην απαξίωση αυτών των κατασκευών. Επισημαίνοντας τον ρόλο των αναβαθμίδων στην προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και την αποτροπή της επαπειλούμενης ερημοποίησης του ανθρωπογενούς τοπίου του νησιού, θεωρείται σημαντική η ενασχόληση με τους τρόπους διατήρησης τόσο των ξερολιθικών τοίχων αντιστήριξης, όσο και των υπολοίπων ξερολιθικών κατασκευών. Η πρόσφατη ένταξη της τέχνης της ξερολιθιάς, τον Οκτώβριο του 2018, στον Παγκόσμιο Κατάλογο της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, της UNESCO, έδωσε το έναυσμα για δράσεις με στόχο την διαφύλαξη, την προστασία και την ανάδειξη όλων των ξερολιθικών κατασκευών, ως το αποτέλεσμα της εφαρμογής της τέχνης της ξερολιθιάς. Άλλωστε, οι κατασκευές αυτές αποτελούν νεότερα μνημεία και όχι μόνον, αφού η επιστήμη της αρχαιολογίας στρέφεται στην ακριβή χρονολόγησή τους, δεδομένης της διαχρονικής παρουσίας τους στο αγροτικό τοπίο. Επί πλέον, επισημαίνεται ο μεγάλος αριθμός ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων για τη διοργάνωση εργαστηρίων, με αντικείμενο τις ξερολιθικές κατασκευές, με στόχο τη διατήρηση και μετάδοση της τέχνης της ξερολιθιάς.

Κ. Παπαγεωργίου, Πολιτιστικός και περιβαλλοντικός σύλλογος Τήνου «Αμπασάδα»: Ισορροπώντας στις ξερολιθιές της Τήνου: ανάμεσα στην ομορφιά, τη μνήμη και την τουριστική ανάπτυξη.

Τα δεκάδες χιλιάδες αγροτικά κτίσματα, καθώς και τα εκατοντάδες χιλιόμετρα μονοπατιών και αναβαθμίδων δεν ανήκουν στο τηνιακό τοπίο – είναι το ίδιο το τοπίο τού, κατά τον Καστοριάδη, «χειροποίητου νησιού». Συνιστούν παράλληλα, σε μια ιδιαιτέρως επισφαλή οικονομική συγκυρία, έναν εν δυνάμει οικονομικό πόρο με ποικίλες δυνατότητες εκμετάλλευσης, και συνεπώς η «προστασία» τους είναι ζήτημα που αγγίζει ευαίσθητες χορδές σε μεγάλο μέρος των κατοίκων του νησιού, μονίμων και εποχιακών. Ο νέος πολιτιστικός και περιβαλλοντικός σύλλογος «Αμπασάδα» οργάνωσε στις 22 και 23 Απριλίου ένα διήμερο εκδηλώσεων με γενικό τίτλο «Αγροτικά μνημεία της Τήνου: κτίσματα ταπεινά, κοσμήματα του τοπίου». Άξονες του διημέρου ήταν: η γνωριμία με τα ξερολιθικά αγροτικά κτίσματα και κατασκευές, ως προϊόντα ανθρώπινου μόχθου χιλιετιών και ως, κατά περίπτωση, αριστουργήματα λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και μαστοριάς• η κατάδειξη της αξίας τους, επιχειρώντας την εξοικίωση με τον χαρακτηρισμό «μνημεία»• η αναζήτηση τρόπων συμβίωσης μαζί τους και αξιοποίησής τους με σεβασμό προς τις σημερινές ανάγκες, το πολιτισμικό τοπίο που παραλάβαμε και αυτό που θα παραδώσουμε. Η ανακοίνωση παρουσιάζει τους προβληματισμούς και τις αποφάσεις που οδήγησαν σε ένα, κατα κοινή ομολογία, επιτυχημένο πρώτο διήμερο εκδηλώσεων του νέου συλλόγου, καθώς και τη μέχρι τώρα ανταπόκριση των τοπικών φορέων, ομάδων συμφερόντων και κατοίκων του νησιού.

Κατερίνα Κανακάρη, Δρ. Περιβαλλοντολόγος: Καταγραφή και ανάδειξη της αγροτικής κληρονομιάς της Αμοργο.

Η αυξανόμενη τουριστική ανάπτυξη στα νησιά των Κυκλάδων, δημιουργεί αλλοιώσεις στο αγροτικό τοπίο που τα χαρακτηρίζει, θέτοντας σε κίνδυνο την ισορροπία της ταυτότητας και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι αλλαγές καθιστούν επιτακτική ανάγκη την καταγραφή της αγροτικής κληρονομιάς των νησιών. Σαν πεδίο μελέτης επιλέχθηκε η Αμοργός, καθώς είναι ένα νησί με μεσαίου μεγέθους τουριστική ανάπτυξη και κρίθηκε ότι διατηρεί ακόμα τη φυσιογνωμία της, με το φυσικό περιβάλλον και τον τουρισμό να βρίσκονται σε σχετική ισορροπία. Έλαβε χώρα πλήρης ποσοτική και ποιοτική καταγραφή όλων των πετρόκτιστων κατασκευών που βρίσκονται στην ύπαιθρο του νησιού, δημιουργήθηκαν τυπολογίες, έγινε χαρτογράφηση θεματικών χαρτών και εξήχθησαν συμπεράσματα και σενάρια αξιοποίησης. Η καταγραφή ως μέθοδος διάσωσης της κληρονομιάς αποτελεί μια παρακαταθήκη για το μέλλον κι ένα σημαντικό εργαλείο για την αναγνώριση και ανάδειξη της κληρονομιάς ενός τόπου. Τα αποτελέσματα της έρευνας αποσκοπούν στη δημοσιότητα των στοιχείων στο επιστημονικό και στο ευρύ κοινό, προκειμένου να ενταχθούν σε ένα πλαίσιο προστασίας, σεβασμού και επαναπροσδιορισμού των απειλούμενων αξιών καθώς και στην πρόληψη ανεπανόρθωτων αλλαγών στο βωμό της κακώς εννοούμενης ανάπτυξης. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να αναδειχθεί η αξία του αγροτικού τοπίου και να αναγνωρισθεί ο ρόλος του ως μοχλός ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών.

11.00- 13.15 Υφαντικά τοπία: στιγμιότυπα μέσα στη μακρά διάρκεια της ιστορίας

Υφαντικά τοπία δεν είναι μόνο τα φυσικά περιβάλλοντα που μεταμορφώνονταν, εξαιτίας της κλωστοϋφαντουργικής παραγωγής, στη μακρά διάρκεια της προ-βιομηχανικής ανθρώπινης ιστορίας, όσο οι υφαντικές πρώτες ύλες συλλέγονταν ή παράγονταν αποκλειστικά από τον φυτικό και ζωϊκό κόσμο. Είναι και όλα εκείνα τα τοπία που η ανθρώπινη δράση διαμόρφωνε, καθώς η συνήθεια των πρακτικών και η οικειότητα των εικόνων της κλωστοϋφαντουργίας αποκρυσταλλώνονταν σε παραδόσεις, έθιμα και τεχνικές. Ακόμη, υφαντικά τοπία σχηματίζανε οι βιομηχανίες που αναδύονταν στα νεαρά αστικά κέντρα του 19ου αιώνα, όπως το Μεταξουργείο στην Αθήνα ή η βαμβακοβιομηχανία της Σύρου. Σε αυτή τη συνεδρία, θέλουμε να αναζητήσουμε και να συζητήσουμε στιγμιότυπα υφαντικών τοπίων όπως αυτά προβάλλουν ή υπονοούνται διαχρονικά, μέσα από αρχαιολογικές, ιστορικές ή εθνογραφικές μαρτυρίες. Για να δώσουμε δύο παραδείγματα: από τις Ιστορίες του Ηρόδοτου και τη διήγηση για μία νεαρή γυναίκα από την φυλή των Παιόνων που πάει για νερό στο ποτάμι, κρατώντας στάμνα πάνω στο κεφάλι της, τραβώντας ένα άλογο από τα γκέμια, και γνέθοντας ταυτόχρονα λινάρι, αναδύονται συνεκδοχικά τα λιναροχώραφα και η λιναροκαλλιέργεια, αλλά και το άμεσο τοπίο του διηγούμενου επεισοδίου, που ορίζεται από δύο ισότιμα στοιχεία: το ποτάμι και τη γνέθουσα. Σε άλλο χωροχρονικό πλαίσιο, από μία βραχογραφία της πρώιμης τρίτης χιλιετίας π.Χ. που βρέθηκε στη Νάξο, και απεικονίζει σχηματικά έναν άνθρωπο και ένα κερασφόρο ζώο πάνω σε πλοιάριο, προβάλλουν πρακτικές πλωτής μεταφοράς αιγοπροβάτων, νησιωτικά βοσκοτόπια και τοπία εριουργίας, την εποχή που το μαλλί του προβάτου αρχίζει να γίνεται, για πρώτη φορά στην ιστορία του Αιγαίου, περιζήτητη υφαντική πρώτη ύλη. Μαζί με την παρουσίαση ανάλογων στιγμιότυπων που μπορούμε να εκμαιεύσουμε από κείμενα, μνημεία, τέχνεργα ή βιοαρχαιολογικά δεδομένα, στη συνεδρία προσκαλούμε και βιωματικές αφηγήσεις και συμμετοχικές καλλιτεχνικές ή  χειροτεχνικές δράσεις, για να φανταστούμε τα υφαντικά τοπία και μέσα από μη- ακαδημαϊκές ματιές και να ενεργοποιήσουμε σε αυτήν την αναζήτηση αισθήσεις πέρα από την όραση και την ακοή.

Συντονίστριες: Βασιλική Νικολοβιένη, συντηρήτρια αρχαιοτήτων – υφάντρα, Γερασιμούλα Ιωάννα Νικολοβιένη, αρχαιολόγος Brown University, Σοφία Βακιρτζή, αρχαιολόγος ΟΔΑΠ

Σοφία Βακιρτζή: Τα υφαντικά τοπία – μια εισαγωγή.

Τί εικόνες, μυρωδιές ή άλλες αισθήσεις έφερναν στο νου τους οι νησιώτες και οι νησιώτισσες όταν σκεφτόντουσαν, κουβέντιαζαν ή έψαχναν για τα υλικά της υφαντικής; Τί μπορεί να άγγιζαν, να μύριζαν, να έβλεπαν, σαν αποτέλεσμα της εργασίας και της προετοιμασίας όσων  χρειάζονταν να γίνουν, προτού φτάσουν τα νήματα στον αργαλειό; Πώς μπορούμε σήμερα εμείς να φανταστούμε τα τοπία που διαμόρφωναν οι πρώτες ύλες της υφαντικής, και η αναζήτησή τους στα νησιά, μέσα στη μακρά διάρκεια της ιστορίας, από την αυγή του μόνιμου εποικισμού τους στα τέλη της νεολιθικής περιόδου, μέχρι και την πρώιμη νεώτερη εποχή; Με αυτά τα ερωτήματα να μας καθοδηγούν, θα συζητήσουμε παραδείγματα νησιωτικών τοπίων, διαμορφωμένων από την εργασία για την προμήθεια υφαντικών πρώτων υλών. 

Όλγα Ευαγγελίδου, Εικαστικός, Ενδυματολόγος, Δρ. Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης, ΑΣΚΤ: Φορέματα. Σχεδιαστικές εκδοχές της μόδας της Σύρου (τέλη 18ου – αρχές 19ου αι.)

Στην παρούσα ανακοίνωση θα παρουσιαστούν σχέδια ενός ενδυματολογικού τύπου βασισμένου στη μόδα της Σύρου του 18ου και των αρχών του 19ου αι. Αρχικά, θα διατυπωθούν τα ερευνητικά ερωτήματα της διδακτορικής διατριβής με τίτλο Γυναικεία μόδα και πρότυπα ομορφιάς στο Αιγαίο, η περίπτωση της Σύρου (1789-1850). Η έννοια της μόδας προκρίνεται έναντι άλλων εννοιών, όπως η ένδυση/ενδυμασία και αποφεύγεται η χρήση του όρου παραδοσιακή φορεσιά ή κοστούμι. Στην ανακοίνωση, θα αναλυθούν τα χαρακτηριστικά της μόδας, – όπως προέκυψαν από την έρευνα, – σε σχέση με παραδείγματα από τη Σύρο. Δεδομένου ότι δεν σώζονται ενδύματα της παραπάνω περιόδου από τη Σύρο (σε μουσεία ή αλλού), τα ενδυματολογικά στοιχεία μελετήθηκαν, κυρίως, μέσω των νοταριακών εγγράφων, τα οποία αποτελούν και την πιο αξιόπιστη διαθέσιμη πηγή για την περίοδο του 18ου και 19ου αι. Επιχειρήθηκε η αντιστοίχιση των λέξεων σε εικόνες-σχέδια, αφού πραγματοποιήθηκε σύγκριση με άλλες πηγές, όπως περιηγητικά κείμενα, χαρακτικά ή άλλα ενδύματα από νησιά του Αιγαίου, που εντοπίζονται σε συλλογές μυσείων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι μία λέξη, δηλαδή ένα ενδυματολογικό στοιχείο, θα μπορούσε να αποδοθεί, σχεδιαστικά, σε αμέτρητες εκδοχές απεικόνισης.

Καλλιόπη Σαρρή, Δρ. προϊστορική αρχαιολόγος, επισκέπτρια ερευνήτρια στο Centre for Textile Research Πανεπιστήμιο Κοπεγχάγης: Υφαίνοντας στη φύση. Στιγμιότυπα από την παραγωγή υφασμάτων στο νεολιθικό Αιγαίο.

Η παραγωγή υφασμάτων διαχρονικά είναι μια οικοτεχνία ζωτικής σημασίας για τις οργανωμένες κοινότητες. Όσο πιο πρώιμη η εποχή, τόσο δυσκολότερη είναι η ανασύσταση της υφαντικής εργασίας λόγω των περιορισμένων ευρημάτων και ενδείξεων. Η άντληση πληροφοριών γίνεται κυρίως μέσω των ανεσκαμμένων υφαντικών εργαλείων από άφθαρτες ύλες, συνηθέστερα από πηλό, επεξεργασμένα οστά και πέτρα αλλά και έμμεσα από την εικονογραφία των εκάστοτε εποχών. Πέρα από την τεχνική και τα έργα της υφαντικής τέχνης, για μια σφαιρική άποψη, χρειάζεται να αναστήσουμε την παραγωγική αλυσίδα, τις συνθήκες παραγωγής και το περιβάλλον, στο οποίο αυτή λάμβανε χώρα. Μια σειρά από άμεσες πήγες πληροφοριών (όπως η εργαλειοθήκη στo περιβάλλον εύρεσης) και έμμεσες (όπως οι αναπαραστάσεις ανθρωπίνων μορφών και ο σχεδιασμός αντικειμένων) σε συνδυασμό με πολυπολιτισμικές συγκρίσεις μας βοηθάει να προσεγγίσουμε, την αισθητική, την τεχνολογική εξειδίκευση, αλλά και τους ρυθμούς ζωής και τις παραγωγικές ασχολίες των προϊστορικών κοινοτήτων. Μέσα από τη σύνθεση των στοιχείων αυτών προκύπτουν ιδιαίτερες πληροφορίες και για την οργάνωση του οικιστικού χώρου και την αλληλεπίδραση του εργασιακού χώρου με το περιβάλλον. Η ανακοίνωση πραγματεύεται πτυχές της Νεολιθικης υφαντικής του Αιγαίου με ιδιαίτερη έμφαση στην τεχνολογία και τους χώρους τέλεσης της υφαντικής εργασίας.

Βασιλική Νικολοβιένη: Υφαίνοντας εκτός τόπου και χρόνου.

Η υφαντική είναι μία τέχνη συνώνυμη της ανθρώπινης ύπαρξης.  Συνοδοιπορεί μαζί μας από την αυγή του κόσμου. Το ύφασμα, σε όποια μορφή και αν υπάρχει, προστατεύει το σώμα, το κοσμεί και συνοδεύει κάθε ανθρώπινη στιγμή.  Είναι άρρηκτα συνυφασμένη με το τοπίο.  Τα νήματα,  ζωικά και φυτικά, δίνουν τις πρώτες ύλες, τα βαφικά φυτά χρωματίζουν κ η φύση επηρεάζει τον άνθρωπο που διακοσμεί τα υφαντά του με ποικίλα μοτίβα. Είναι τέτοια η σύνδεση του ανθρώπου με την υφαντική, που την εξασκεί παντού. Πηγαίνοντας τα ζώα για βοσκή, όταν πάει  να πάρει νερό, καβάλα στο υποζύγιο μετακινώντας τα κοπάδια.  Υφαίνει το σπίτι του και  χρησιμοποιεί το τοπίο, ως εργαλείο,  για να επεξεργαστεί τα υφαντά του. Αυτό είναι  το θέμα της παρουσίασης μας: υφαντική χωρίς εργαλεία,  από τις πλέον φυσικές πηγές κ το υφαντικό τοπίο καθεαυτό.  Θα εξετάσουμε  διάφορους πολιτισμούς, τόπους και χρόνους, οι οποίοι όμως συνοδοιπορούν παρά τις προφανείς διαφορές τους. Η παρουσίαση θα κλείσει με μία υφαντική δράση, όπου οι παρευρισκόμενοι θα υφάνουν  μόνο με τα χέρια τους χωρίς κανένα εργαλείο.

Υφαντική δράση για τους συμμετέχοντες στη συνεδρία και για ακροατές των ανακοινώσεων.

Καθοδήγηση δράσης: Βασιλική Νικολοβιένη

Συντονισμός δράσης: Σοφία Βακιρτζή, Γερασιμούλα-Ιωάννα Νικολοβιένη

Βάγια Παπαζήκου, Εγκατάσταση καλλιτεχνικού έργου

12.00-12.15 Διάλειμμα/Καφές

Γερασιμούλα-Ιωάννα Νικολοβιένη: Παραδοσιακή Οικολογική Γνώση: μια πρόταση εφαρμογής στην μελέτη των υφασμάτων της νεότερης Ελλάδας.

Η ανακοίνωση θα προτείνει την χρήση της Παραδοσιακής Οικολογικής Γνώσης (Traditional Ecological Knowledge) στην μελέτη και στην μουσειακή ερμηνεία των υφασμάτων της νεότερης Ελλάδας (17ος – 20ος αι.).  Η Παραδοσιακή Οικολογική Γνώση ως θεωρητική και μεθοδολογική προσέγγιση αναπτύχθηκε και εφαρμόζεται στις ανθρωπολογικές σπουδές των ιθαγενών κοινοτήτων της Αμερικής, ενώ σταδιακά αναπτύσσεται και για την μελέτη άλλων κοινοτήτων. Παρόλη την σπανιότητα της χρήσης της στις ανθρωπολογικές σπουδές του Μεσογειακού κόσμου,  αποτελεί ένα θεωρητικό και μεθοδολογικό εργαλείο που μπορεί να επανα-συνδέσει τα μουσειακά εκθέματα με την οικολογική γνώση των κοινοτήτων που τα παρήγαγαν και των νοημάτων που οι κοινότητες απέδιδαν σε αυτά.  Μετά από μια σύντομη παρουσίαση των βασικών θεωρημάτων αυτής της προσέγγισης, θα δοθεί ένα παράδειγμα μελέτης για να διευκρινιστούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της εφαρμογής της στην μελέτη των υφασμάτων της νεότερης Ελλάδας.

Σοφία Βακιρτζή: Πρώτες ύλες της ύφανσης σε νησιωτικά τοπία: σε αναζήτηση παραδειγμάτων από τη μακρά διάρκεια της ιστορίας.

Δήμητρα Ντούσκου, Associated Researcher, CETOBaC, CNRS/EHESS: Στιγμή, στιγμιότυπο και τεχνική στην θεωρητική μακρά Διάρκεια.

Είναι δύσκολο να πει κανείς αν στις αναλύσεις του για την υφαντική, από μόνες τους λίγες, ο μεγάλος προιστορικός Leroi Gourhan είχε έστω και μία μακρυνή υπόνοια κάποιου τοπίου με την έννοια που του δίνουμε σήμερα. Επίσης ιστορικός των τεχνικών, αν και όχι μόνο, ο εξίσου μεγάλος στον καιρό του Gottfried Semper πίστευε πως τα υφάσματα (και όχι η υφαντική που δεν έμπαινε στην τοπιογραφία του) ήταν στην βάση της αρχιτεκτονικής, πως οι πρώτοι «δομημένοι» χώροι ήταν υφασμάτινοι. Πολλοί, δεν ενδιαφέρθηκαν καθόλου. Διαβάζοντας στα γρήγορα κάποια κομμάτια μεγάλων θεωρητικών των τεχνικών, η ομιλία θα εστιάσει στο αν και αν ναι, κατά πόσον, υφαντικά τοπία με την έννοια που τα ορίζει αυτή η ενότητα αναδύονται ή επιτηδευμένα αποσιωπούνται μέσα από τον γραπτό λόγο κάποιον μεγάλων δυτικών θεωρητικών.

Βάγια Παπαζήκου, εικαστικός: εγκατάσταση καλλιτεχνικού έργου.

13.30-15.30 Τα πολύμορφα τοπία των Κυκλάδων  ως στοιχεία διαμόρφωσης της ταυτότητάς τους και της τουριστικής τους ανάπτυξης

Η θεματική συνεδρία επιχειρεί το άνοιγμα ενός διαλόγου με άξονα την άυλη και υλική κληρονομιά, την τοπιογραφία των Κυκλάδων αλλά και όλα εκείνα τα στοιχεία, ποσοτικά και ποιοτικά, που εν γένει διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία και τα ιδιαίτερα πολυμορφικά τοπία των Κυκλάδων μέσα από πέντε διαφορετικά νησιά (Σύρο, Μύκονο, Σαντορίνη, Πάρο και Μήλο) που παρουσιάζουν ένα σύνολο πολύμορφων τοπίων, αξιοσημείωτων τόσο σε τουριστικό, όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο, χρήζουν άμεσα ανάγκης αναζήτησης των αισθητηριακών δεδομένων, των άυλων και υλικών στοιχείων του πολιτισμού και της τοπιογραφίας των Κυκλάδων, μέσα από τις μεταβολές που παρουσίασαν διαχρονικά, δημιουργώντας παλαιότερες και σύγχρονες γεωγραφίες μνήμης και κληρονομιάς, αλλά και θέτοντας κρίσιμα ερωτήματα για το εγγενές μέλλον και την διατήρηση της μνήμης, του πολιτισμού και της κληρονομιάς. Άλλωστε, ο πολιτισμός και η κληρονομιά αφορούν μια ταυτότητα και ένα αίσθημα κοινωνικής (και συναισθηματικής) οικειοποίησης σαν μια συνεχώς εξελισσόμενη και ανατροφοδοτούμενη έννοια που συνδέεται με τη φύση, τον ανθρώπο και το πνεύμα, σε ένα συγκεκριμένο αλλά και ευρύτερο χρόνο και τόπο, συγκροτώντας μια ευρύτερη πολιτιστική ταυτότητα. Στη πολιτισμική αυτή ταυτότητα και στο τοπίο μετέχουν εκτός από τους φυσικούς, τους ανθρωπογενείς πόρους και τον ίδιο τον άνθρωπο και διαχρονικές αξίες, αντιληπτικά δεδομένα ή σύμβολα που συγκροτούν αυτό που ονομάζουμε «πολιτισμικό τοπίο». Το τοπίο περιγράφει έτσι, πέρα από μία οργάνωση οικοσυστημάτων, μια πολιτιστική εξέλιξη, κοινωνικές σχέσεις, ένα επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, ιδιοκτησίας, ενσωματώνοντας την έννοια της μεταβλητότητας στον χρόνο. Αυτά τα πολύμορφα τοπία που κάθε τόπος έχει να επιδείξει και πόσο μάλιστα το σύμπλεγμα των νησιών των Κυκλάδων και ένα ένα ξεχωριστά ,με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, δομούν την συνολική αντιληπτική εικόνα τους, συγκροτώντας ένα παλίμψηστο της μορφολογίας των διαφορετικών εποχών του τόπου αλλά και συναισθημάτων, των αισθητηριακών δεδομένων, της ιστορίας και μνήμης συμπυκνώνοντας μια ενιαία μορφή, πολλαπλών στοιχείων, προσεγγίζοντας τον (τόπο) σε νοητικό, συναισθηματικό και πρακτικό επίπεδο.

Δρ. Α. Βασιλάρα, ΕΔΙΠ Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ: Τα πολυμορφικά τοπία της Πάρου και η ανάδειξη τους ως μέσο ανάγνωσης της φυσιογνωμίας της.

Δρ. Ρ. Λάββα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ: Σαντορίνη: Το Τοπίο ως Αντιφωνητής.

Δρ. Ε. Λινακη, Εντεταλμένη Διδάσκουσα Σχολής Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής ΕΜΠ: Ο χρόνος που λεί(υ)πεί. Περιπλανήσεις, αναντίληπτες ρηγματώσεις και ίχνη της Άνω Σύρου.

Μ. Δέφνερ – Χ. Πούλιου, αρχιτέκτονες μηχανικοί ΕΜΠ: Το δίπολο Δήλου – Μυκόνου: συνύπαρξη δύο διαφορετικών «τουριστικών ταχυτήτων».

Κ. Νίνου, αρχιτέκτονας μηχανικός ΕΜΠ: Μήλος: Υβριδικά τοπία στη δαντέλα της ακτογραμμής.

Ε.Ο. Δεληγιάννη, αρχιτέκτονας Μηχανικός ΕΜΠ: Η οικιστική εξέλιξη της Νάξου από τον 13ο έως τον 17ο αιώνα.

Η ανακοίνωση,  που αποτελεί μέρος της Διδακτορικής Διατριβής με τίτλο Επιδράσεις στην οικιστική εξέλιξη της Νάξου από τον 13ο έως τον 19ο αι., που εκπονείται στην Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, θα επικεντρωθεί στη διερεύνηση της οικιστικής εξέλιξης του νησιού από τον 13ο έως τον 17ο αι., μέσα από τη μελέτη τριών οικιστικών συνόλων και πιο συγκεκριμένα των οικισμών Κάστρου Χώρας Νάξου και του Μπούργου, της Απειράνθου και του Κουρουνοχωρίου. Η αλληλεπίδραση των εκάστοτε κυρίαρχων δυνάμεων με την προϋπάρχουσα αρχιτεκτονική και κατά συνέπεια, ο βαθμός επιρροής τους στη διαμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος θα συμβάλει στην επανερμηνεία της ιστορικής ταυτότητας των οικισμών της Νάξου και θα παίξει σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση και  κατ’ επέκταση στη διατήρηση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας τους. Η ανάδειξη των οικισμών αυτών, εκτός από τους προφανείς λόγους προστασίας, μπορεί να συμβάλει και στην πολιτιστική και οικονομική τους ανάπτυξη. Η επιλογή των συγκεκριμένων οικισμών έγινε με γνώμονα ότι αναπτύχθηκαν κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και παρουσιάζουν διακριτά χαρακτηριστικά με αντίκτυπο στο δομημένο περιβάλλον, όπως διαφορετικού τύπου πολεοδομική ανάπτυξη και εξάρτηση από διαφορετικές πλουτοπαραγωγικές πηγές. Μέσα από την ανάλυση ποιοτικών χαρακτηριστικών όπως ο χρόνος κατοίκησης, ο τρόπος ανάπτυξης, η πυκνότητα δόμησης και η παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα των κατοίκων, επιδιώκεται η κατηγοριοποίηση των οικισμών και η διερεύνηση του βαθμού επίδρασης των χαρακτηριστικών αυτών στην εξέλιξή τους. Στη συνέχεια, θα προσεγγιστούν τα οικοδομικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά κτισμάτων στους υπό εξέταση οικισμούς, μέσα και από το ευρύτερο δίπολο Χώρα – Ύπαιθρος, με σκοπό τη διερεύνηση ομοιοτήτων ή διαφορών. Τέλος, θα παρουσιαστούν τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι οικισμοί της Νάξου, όπως η αδυναμία συντήρησης κτισμάτων, οι ασύμβατες επεμβάσεις και η αλόγιστη τουριστική εκμετάλλευση, που οδηγούν στην αλλοίωση του χαρακτήρα τους.

Απογευματινές συνεδρίες

ΙII. Αίθουσα αμφιθεάτρου – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

16.00-20.30 Φυσικό περιβάλλον σε κίνδυνο

16.00-17.45 Φυσικό περιβάλλον, αρχαιότητες και τουριστική ανάπτυξη

Η Σύρος είναι ένας τόπος που η κύρια αρχαία πόλη της έχει καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά από την προσφυγική, μνημειώδη Ερμούπολη στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Επομένως η ανάγκη για την προστασία των υπόλοιπων αρχαιολογικών θέσεων προβάλλει ιδιαίτερα επιτακτική. Η αρχαιολογική υπηρεσία προστατεύει τις αρχαιότητες βασισμένη στον Αρχαιολογικό Νόμο, κηρύσσοντας αρχαιολογικούς χώρους, οριοθετώντας ζώνες προστασίας των αρχαίων και διεξάγοντας σωστικές ανασκαφές. Από την άλλη μεριά η στάση των κατοίκων και των τοπικών φορέων ως προς το περιβάλλον, φυσικό και οικιστικό, επηρεάζει σημαντικά και τις αρχαιότητες αφού οι τελευταίες ως μέρος πλέον του σύγχρονου τοπίου συνομιλούν και αλληλεπιδρούν με αυτό. Η προστασία του ιδιαίτερου φυσικού κάλλους περιβάλλοντος της βόρειας Σύρου (Επάνω Μεριάς), το οποίο μεταξύ άλλων διατηρεί ανέπαφο το κυκλαδίτικο αγροτικό τοπίο και την κυκλαδίτικη παραδοσιακή αρχιτεκτονική, μέσω του  προγράμματος Natura αλλά και η ευαισθησία που δείχνουν κατά κανόνα οι Συριανοί για το τμήμα αυτό του νησιού αναπτύσσοντας μάλιστα εκεί εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως ο περιπατητικός τουρισμός και ο αγροτουρισμός, βοηθούν στο να μένουν ανέπαφοι οι σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι της περιοχής. Έτσι εντάσσονται και αυτοί σε ένα πλαίσιο αειφόρου ανάπτυξης, μακριά από τις καταστροφικές συνέπειες της τουριστικής υπερεκμετάλλευσης. Αντίθετα, η τουριστική ανάπτυξη του νότιου τμήματος του νησιού ακολουθώντας το πρότυπο του μαζικού τουρισμού, ακόμη και αν είναι κατά πολύ ηπιότερη από εκείνην άλλων Κυκλάδων, έχει ως αποτέλεσμα την αλλοίωση του περιβάλλοντος των αρχαιολογικών χώρων και σε ορισμένες περιπτώσεις την βλάβη και την καταστροφή αρχαιοτήτων. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια αναπτύσσονται προβληματισμοί και αναζητούνται οι καλύτερες δυνατές λύσεις για την προστασία και ανάδειξη των αρχαιοτήτων σε ένα νησί που τα τελευταία χρόνια αναζητεί εναλλακτικούς δρόμους στην αγροτική παραγωγή και την τουριστική ανάπτυξη ενώ ταυτόχρονα έχει να επιδείξει αξιόλογα επιτεύγματα και στον πολιτιστικό τομέα.

Συντονίστρια: Δώρα Παπαγγελοπούλου, Αρχαιολόγος, Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Μαρίζα Μαρθάρη, Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων

Δώρα Παπαγγελοπούλου,ΕΦΑ Κυκλάδων: Φυσικό περιβάλλον, αρχαιότητες και τουριστική ανάπτυξη στη Σύρο: αντιφάσεις και προβληματισμοί.

Άννα Λέκκα, αρχαιολόγος, Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών: Αναφορές στις αρχαιότητες της Σύρου από τον 18ο έως τον 19ο αιώνα.

Οι γνώσεις μας την ιστορία της Σύρου κατά την αρχαιότητα είναι πολύ περιορισμένες. Σποραδικές πληροφορίες προέρχονται από αναφορές περιηγητών, κυρίως των πρώτων μετα-επαναστατικών χρόνων, ως τα μέσα του 19^ου αι. Οι πρώτες αναφορές για την αρχαία πόλη της Σύρου και τις αρχαιότητες του νησιού ανήκουν στους Marie-Gabriel-Florent-Auguste Choiseul Gouffier και Pitton de Tournefort, ενώ σημαντικές πληροφορίες αντλούμε και από το κείμενο του αββά Della Rocca. Λεπτομερή αναφορά των ορατών μνημείων της εποχής του κάνει ο Τιμολέων Αμπελάς το 1874. Στο τέλος του 19^ου αι., κατά τα έτη 1898 και 1899, σκάβει ο Χρήστος Τσούντας τις δύο σημαντικές προϊστορικές θέσεις της Σύρου. Ο πρώτος νόμος που καθόριζε τους όρους προστασίας των αρχαιοτήτων εκδόθηκε το 1834. Με τον ίδιο νόμο θεσμοθετήθηκε και η οργάνωση και η λειτουργία των πρώτων μουσείων της χώρας, μεταξύ των οποίων και του Μουσείου της Σύρου. Η μέριμνα για τα λείψανα του παρελθόντος και οι πρώτες συλλογές που απαρτίζουν τα μουσεία αντανακλούν την ευρύτερη πολιτιστική και αισθητική κατεύθυνση της εποχής.

Søren Dietz, Καθηγητής Πανεπιστημίου Κοπεγχάγης, Lasse Sørensen, National Museum of Denmark: Πηγές και ορυχεία ιαδεΐτη στην Προϊστορία. Η Ελληνοδανική έρευνα στην κοιλάδα του Κάμπου, στη Βόρεια Σύρο.

Ο ιαδεΐτης είναι μια πολύτιμη πρώτη ύλη, η οποία ήταν ιδιαίτερα επιθυμητή σε όλη την ανθρώπινη ιστορία λόγω της σπανιότητας, της ομορφιάς και της ανθεκτικότητάς και επομένως είναι ιδανική για την κατασκευή πελέκεων υψηλού κύρους και θέσης. Οι πελέκεις ιαδεΐτη είναι μια ανεξερεύνητη ομάδα αντικειμένων στην προϊστορία του Αιγαίου. Ωστόσο, πρόσφατες ανακαλύψεις τεκμηρίωσαν την ύπαρξή τους σε θέσεις της Νεολιθικής και της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού σε όλο το Αιγαίο, την Ανατολία και την Αίγυπτο. Ο εντοπισμός των πελέκεων ιαδεΐτη έχει εγείρει το ερώτημα από πού προμηθεύτηκαν αυτά τα εργαλεία. Μόνο μία πηγή ιαδεΐτη η στο Αιγαίο έχει αναφερθεί στη γεωλογική βιβλιογραφία και βρίσκεται στη Σύρο. Το 2016, ομάδα αρχαιολόγων και γεωλόγων επιθεώρησαν τους ογκόλιθους ιαδεΐτη στην κοιλάδα του Κάμπου. Στην περιοχή αυτή, εντοπίστηκαν αρκετά επιφανειακά ευρήματα ιαδεΐτη, προϊστορική κεραμική και θαλάσσια όστρακα. Αυτές οι παρατηρήσεις έθεσαν τα θεμέλια για την έναρξη μιας νέας έρευνας. Το 2022, πραγματοποιήθηκε ελληνο-δανική έρευνα επιφανείας με στόχο τον εντοπισμό πηγών και λατομείων ιαδεΐτη στην κοιλάδα του Κάμπου. Η ομάδα αποτελείται από μέλη του Ινστιτούτου της Δανίας στην Αθήνα, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Εθνικού Μουσείου και του Γεωλογικού Ινστιτούτου Δανίας και Γροιλανδίας και του Πολυτεχνείου της Δανίας. Στην ανακοίνωση θα παρουσιαστούν τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της έρευνας.

Ιωσήφ Στεφάνου, Επίτιμος Καθηγητής ΕΜΠ: Σύρος. Το νησί των τριών πολιτισμών.

Χρήστος Κόλλιας, Φιλόλογος, Προϊστάμενος ΚΕΠΕΑ Σύρου Ερμούπολης: Το περιβάλλον της Απάνω Μεριάς: Μια αποθήκη μνήμης.

Ο κυκλαδικός πολιτισμός είναι υπαρκτός στα μουσεία, πολύτιμο απόκτημα ιδιωτικών προθηκών, γενεσιουργός δύναμη του μοντερνισμού, ίσως ακόμα και πηγή έμπνευσης εταιρικών λογοτύπων. Είναι όμως ανύπαρκτος στη μνήμη μας. Η επίσημη συλλογική μνήμη σε καμία διαίρεσή της δεν έχει βρει χώρο γι’ αυτόν. Στη Σύρο συγκεκριμένα δεν  γίνεται καμία ιδιαίτερη προσπάθεια ανάδειξης αυτής της κληρονομιάς. Το Καστρί και η Χαλανδριανή ως αρχαιολογικοί χώροι είναι παρατημένοι στην τύχη τους. Ο κυκλαδικός όμως πολιτισμός είναι ανύπαρκτος και στην συλλογική μνήμη της κοινότητας πέρα από τους κρατικούς θεσμούς. Δεν υπάρχει θρύλος, παραμύθι που να φτάνει στα χρόνια του αρπιστή και των μυστήριων τηγανόσχημων αγγείων. Μήπως όμως υπάρχει και ένα ακόμα αποθετήριο μνήμης, πιο συλλογικής ακόμα, που κρατά τελετουργικά, ακολουθώντας το ρολόι της φύσης, εικόνες, ήχους, γεύσεις, όνειρα και πόνους αυτών των μεταναστών που έφτιαχναν μαρμάρινα «κουκλάκια» με ανασηκωμένες πατούσες; Μήπως το παρθένο οικοσύστημα της Απάνω Μεριάς είναι ένα αποθετήριο μνήμης που έρχεται να μας θυμίσει αυτούς τους ξεχασμένους προγόνους; Η περιβαλλοντική αρχαιολογία έχει επομένως και μια ιδιαίτερη αποστολή. Όχι μόνο να ανασυνθέσει το περιβάλλον των κοινοτήτων που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας στο νησί μας, αλλά επιπλέον, μέσα από τα πορίσματά της, να καταδείξει ότι αιώνες τώρα το θυμάρι στις πλαγιές, η ποσειδωνία στον βυθό, ο Σείριος και η Αφροδίτη στον νυχτερινό ουρανό, η Απάνω Μεριά ως εμπειρία συνολικά, μεταφέρουν συσσωρευμένες πληροφορίες και μας καλούν να θυμηθούμε τους παππούδες μας που είναι θαμμένοι στα νεκροταφεία της Χαλανδριανής. Σε αυτό το πλαίσιο η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής, το χώμα και ο ορίζοντας είναι ένα ημερολόγιο στο οποίο οι άνθρωποι του τότε έχουν γράψει τα μόνα μηνύματα που δεν χάθηκαν ποτέ και περνούσαν από γενιά σε γενιά μέχρι σήμερα. Ή καλύτερα μέχρι χθες.

Μαρία Μιχαλάκη-Κόλλια,επίτιμη Προϊσταμένη Τμήματος Μουσείων, ΥΠΠΟΑ: Αστυπάλαια: Διεθνές Διεπιστημονικό Κέντρο. Επιστημονική Και Αισθαντική Περιήγηση Στην Ιστορία.

Η Αστυπάλαια είναι νησί με πλούσια αλλά άγνωστη ιστορία. Τα ίχνη της τα αντιλαμβανόμαστε περιδιαβαίνοντας τον οικισμό και αντικρίζοντας τα εντειχισμένα αρχαία στους τοίχους των παραδοσιακών σπιτιών. Την καταλαβαίνουμε από το πλήθος των επιγραφών που έχουν συγκεντρωθεί στο μικρό διαχρονικό μουσείο στη Σκάλα, από άλλες επιγραφές που βρίσκονται στον κήπο οικίας της Ιταλοκρατίας, αλλά και από τα εξαιρετικά ευρήματα της Αστυπάλαιας, που πρωτοεκτέθηκαν στο Μουσείο της Σύρου. Το πιο σπουδαίο εύρημα βέβαια, που κάνει την Αστυπάλαια μοναδική, είναι οι -περισσότεροι από 3500- εγχυτρισμοί βρεφών που αποκαλύφτηκαν μέσα σε αγγεία σε σωστικές ανασκαφές στην Κυλίνδρα. Τέλος, τα πρόσφατα ευρήματα των ανασκαφών του  Πανεπιστημίου Ιωαννίνων από τον κυκλαδικό οικισμό στο Βαθύ, κάνουν ακόμη πιο πλούσια την ιστορία του νησιού. Με αφορμή το εύρημα των εγχυτρισμών, εδώ και μια 20ετια περίπου είχε προταθεί η δημιουργία ενός Διεθνούς Διεπιστημονικού Κέντρου για την ανθρωπολογική μελέτη των βρεφικών σκελετών, αλλά και την μελέτη της πλούσιας κεραμικής που περιλαμβάνει αγγεία όλων των προελεύσεων από την γεωμετρική εποχή έως τον 1^ο αιώνα π. Χ. Το ερευνητικό ΚΕΝΤΡΟ θα μπορούσε να συμπεριλάβει και την μελέτη άλλων ευρημάτων του νησιού, ώστε να συγκεντρώνει μελετητές από την προϊστορία του Αιγαίου έως τη ρωμαϊκή επιγραφική. Το κτηριακό συγκρότημα του παλιού Σχολείου της Αστυπάλαιας, σαν Ερευνητικό Κέντρο,  Τα παραδοσιακά κτίρια, εντός του Κάστρου, σαν χώροι θεματικών εκθέσεων,  Το ίδιο το Κάστρο, όπου βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη, σαν υπαίθριο μουσείο με το πλήθος των επιγραφών, μπορούν να κάνουν ξεχωριστή την Αστυπάλαια. Η μελέτη της διαχρονικής της ιστορίας σε ένα μαγευτικό περιβάλλον,  και η παρουσίαση της με επιστημονικό και αισθαντικό τρόπο στο κοινό, θα της δώσει νέα πολιτιστική ταυτότητα. Επιστήμονες και επισκέπτες υψηλού επιπέδου θα έρχονται να την γνωρίσουν, αποτελώντας ίσως ένα πρώτο παράδειγμα για το πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί η σωστή τουριστική ανάπτυξη ενός αρχαιολογικού τόπου. 

Αναστάσιος Λαμπράκης, αρχαιολόγος:Η διαρκής «αποϋλοποίηση» του παρελθόντος στο Πόρτο Ράφτη του Δήμου Μαρκοπούλου στην Ανατολική Αττική: Αρχαιολογία-Περιβάλλον-Οικονομία.

17.45-18.45 Το νερό ως ζωοποιό στοιχείο στην ζωή του ανθρώπου και ως ρυθμιστής των κοινωνικών και πολιτισμικών τοπίων

Η παρουσία του νερού αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην διαμόρφωση της γεωγραφίας, ενώ από την αρχαιότητα υπήρξε βασική προϋπόθεση επιλογής θέσεων εγκατάστασης. Η αφθονία του ή η έλλειψή του έθρεψαν και κατέστρεψαν αντίστοιχα πολιτισμούς. Ενώ στην προσπάθειά του ο άνθρωπος να δαμάσει και να διαχειριστεί σύμφωνα με τις ανάγκες του αυτό το φυσικό στοιχείο εξέλιξε τη σκέψη του και επινόησε νέα μονοπάτια διαχείρισης.  Όπως το νερό φιλτράρεται κάθε φορά από τα διάφορα γεωλογικά στρώματα, έτσι και η διαχείρισή του, φιλτράρεται από τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αντιλήψεις που διέπουν κάθε κοινωνία.  Στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας «Αρχαιολογία και Περιβάλλον» επιχειρείται η διερεύνηση του ρόλου του νερού τόσο στο φυσικό τοπίο όσο και στα ανθρωπογενή περιβάλλοντα που διαμορφώνονται μέσα στον χρόνο.  Στόχος είναι μέσα από μια διεπιστημονική συζήτηση να εξετάσουμε τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες κάθε κοινωνίας, οι οποίοι διαμορφώνουν νέες γεωγραφίες. Ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα όπου το νερό δεν αφθονεί, όπως είναι τα νησιά του Αιγαίου οι κοινωνίες φαίνεται να αναπτύσσουν περίπλοκους συλλογικούς και ατομικούς μηχανισμούς για τη σωστή διαχείρισή του, καθώς εξαρτάται η επιβίωσή τους. Μέσα από την παρουσίαση ενδεικτικών παραδειγμάτων της αρχαιότητας και της προβιομηχανικής περιόδου θα καταδειχθούν οι αντιλήψεις και οι ανάγκες που οδηγούν σε συγκεκριμένες επιλογές.  Στον αντίποδα της αρχαιότητας και των παραδοσιακών προβιομηχανικών κοινωνιών, θα αντιπαρατεθούν οι σύγχρονες προσεγγίσεις διαχείρισης του νερού. Οι ιδεολογίες που προσδιορίζουν τις πολιτικές και κοινωνικές στρατηγικές διαχείρισης αυτού του αγαθού καθώς και οι επιπτώσεις πάνω στα φυσικά και ανθρωπογενή περιβάλλοντα θα αναζητηθούν μέσα από την παράθεση του νομοθετικού πλαισίου της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης καθώς και από τις επιταγές των νέων κοινωνιών για μεγάλα δημόσια έργα όπως ένα υδροηλεκτρικό φράγμα και η δημιουργία τουριστικών τοπίων.  Τέλος, θα επιχειρηθεί η προσέγγιση του νερού ως στοιχείο αλλά και ως στοιχείο  στη διαμορφωμένη συλλογική μνήμη μέσω της λαϊκής προφορικής παράδοσης.

Συντονίστριες: Πετρούλα Τατσοπούλου, Μαρία Κουτσουμπού, αρχαιολόγοι, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Πετρούλα Τατσοπούλου: Πηγές και οι κρήνες της Κέας. Αναζητώντας χαμένες διαδρομές του νερού.

Γεώργιος Π. Αντωνίου, Ελένη Ι. Κανετάκη: Διατάξεις συγκέντρωσης και διατήρησης νερού στις Κυκλάδες και δυνατότητες αποκατάστασης.

Ως προς την Διαμόρφωση της ΔΕΞΑΜΕΝΗΣ (σχεδόν όλοι οι τύποι είναι μερικώς διαμορφωμένοι με εκσκαφή) βρίσκουμε: Ασκεπείς ή και Καλυμμένες «Στέρνες» αλλά και Πηγαδόμορφες στέρνες αχλαδόσχημης κατατομής. Επίσης υπάρχουν Ορθογωνικές στέρνες με κάλυψη από ένα θόλο ή από διπλό θόλο ή άλλο εκφορικό τρόπο Μικρές θολωτές κατασκευές εκτόνωσης πηγής. Υπάρχουν επίσης Μικρές δεξαμενές εξειδικευμένης χρήσης και συχνά κατασκευές πρόσκαιρης συγκράτησης νερού – ποτίστρες. Όχι σπάνια δε και Οικίσκοι – στέγαστρα κάλυψης υπόγειων  στερνών. Ως προς την ΣΥΛΛΟΓΗ ΝΕΡΟΥ βρίσκουμε: Συγκέντρωση από δώματα ή και  από τοιχισμένους περιβόλους καθώς και  από επιφάνειες απορροής με βοηθητικά τοιχάρια. Επίσης γίνεται συγκέντρωση από επιφάνειες απορροής με πρόχειρους αγωγούς αλλά και σπάνια από συλλογή πηγαίου νερού Σημαντική είναι η συσχέτιση με  παρόμοια κατασκευάσματα και η ανάγκη χρήσης για την κτηνοτροφία αλλά και η Μείωση της επίδρασης των παραγόντων φθοράς (διάβρωση, βλάστηση κ.α). ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ: Αποκατάσταση των κατεστραμμένων τμημάτων με χρήση συμβατών τεχνικών και η αφαίρεση νεότερων ασύμβατων επεμβάσεων  Σημαντική είναι η ανάδειξη χαμένων στοιχείων και αξιών τους (μορφολογικών, τεχνικών κ.α.) καθώς και η μείωση της επίδρασης των παραγόντων φθοράς (διάβρωση, βλάστηση κ.α.). Έμμεσα η απόκτηση και μεταφορά τεχνογνωσίας σε τεχνίτες για μελλοντικές συμβατές επεμβάσεις  τόσο σε αντίστοιχα όσο και σε άλλα παραδοσιακά κτίσματα.

Ιωάννα Μωυσίδου, Μαρία Νεφέλη Παχτ: Νηρόν ύδωρ, οικομουσείο στον τόπο των δύο πρώτων αντλιοστασίων ύδρευσης της Καβάλας.

Στόχοι του εγχειρήματος αυτού είναι αρχικά η ανάδειξη της σημαντικότητας και των ιδιαιτεροτήτων του τόπου, ώστε αυτός να προστατευθεί ως μνημείο της φύσης. Ο πολύ υψηλός υδροφόρος ορίζοντας, η πλούσια βλάστηση, η εναλλαγή φυσικών ποιοτήτων- πεδιάδας και βραχώδους λόφου-και όλα αυτά σε μικρή έκταση, η πανοραμική θέα του Παγγαίου και της πεδιάδας των Φιλίππων, τον καθιστούν τόπο ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Αλλά και η προβολή της ιστορικής σπουδαιότητας των δύο εγκαταλελειμμένων πλέον κτιρίων, ώστε αυτά να μην παραδοθούν στη λήθη. Η ιστορία τους συνδέεται με τη μακρόχρονη και επίπονη πορεία υδροδότησης της πόλης της Καβάλας, στην οποία έδωσαν λύση. Το πρώτο αντλιοστάσιο αποτελεί κατασκευή εξαιρετικής αρχιτεκτονικής αξίας, από τα σπουδαιότερα βιομηχανικά κτίρια των αρχών του 20ου αιώνα, ενώ και τα δύο στέγαζαν τους πιο σύγχρονους εξοπλισμούς άντλησης, ώστε να υδροδοτούν την πόλη για πάνω από σαράντα χρόνια (1927-1970). Η πρόταση που θα παρουσιάσουμε αποτελεί την αρχιτεκτονική πρόταση σχεδιασμού ενός οικομουσείου, η οποία περιλαμβάνει την ενοποίηση φυσικού περιβάλλοντος και κτιρίων και επιτρέπει την επανοικειοποίηση του τόπου και την επανάχρηση των κτιρίων, ώστε μαζί να αποτελέσουν ένα δυναμικό σύνολο. Με τον τρόπο αυτό ο χώρος θα μετατραπεί σε ένα κοινωνικό τόπο έκφρασης νέων δράσεων, συμβατών με την καθημερινότητα της πόλης. Θα δοθεί έτσι συνέχεια στην ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή των δύο αντλιοστασίων.

Χαρίκλεια Χάρη: Αποχαρτογραφώντας τα Υδάτινα Δίκτυα.

Έμμυ Μπαξοπούλου, Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου: Η ιδιωτικοποίηση του νερού.

18.45-19.00 Διάλειμμα/Καφές

19.00-20.30 Φυσικό περιβάλλον και κινήματα στις Κυκλάδες

Το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του νησιωτικού συμπλέγματος των Κυκλάδων έχει δεχτεί σημαντικές πιέσεις κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ως συνέπεια της τουριστικής ανάπτυξης, της ανεξέλεγκτης δόμησης, της βιομηχανικής δραστηριότητας και της ενεργειακής μετάβασης. Η επαπειλούμενη περιβαλλοντική υποβάθμιση έχει προκαλέσει το σχηματισμό και την ενεργοποίηση ποικιλόμορφων περιβαλλοντικών και οικολογικών κινημάτων στα νησιά των Κυκλάδων. Η θεματική συνεδρία με θέμα «Φυσικό περιβάλλον και κινήματα στις Κυκλάδες» θα φιλοξενήσει εισηγήσεις εκπροσώπων των ανωτέρω κινημάτων και συλλογικοτήτων, φέρνοντας στην επιφάνεια κάποια από τα μείζονα προβλήματα που απασχολούν τις τοπικές κοινωνίες των Κυκλάδων, όπως: – Εγκατάσταση βιομηχανικών αιολικών πάρκων – Υπερτουρισμός – Χωροταξία και οικιστική ανάπτυξη– Βιομηχανική δραστηριότητα και θαλάσσια ρύπανση – «Στρατηγικές επενδύσεις» και φυσικό περιβάλλον – Διαχείριση φυσικών πόρων– Διαχείριση αποβλήτων

Συντονιστές:  Ιάσονας Μίχος, Χαρούλα Χαλαστάνη, Δαμιανός Γαβαλάς, Αντώνης Ρούσσος, Βίλμα Τσίρκα, Γιάννης Βενέτης, Γιώργος Παπαδήμος, Νάγια Νικολάου, Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου

Γιώργος Δημητρίου: Η απουσία νησιωτικής πολιτικής και η «περιπέτεια» της Ίου

Στράτος Ζολώτας, Το περιβαλλοντικό κίνημα στην Σύρο: από την Απάνω Μεριά στο ζήτημα του Ναυπηγείου.

Σύντομη ιστορία τον περιβαλλοντικών κινημάτων πολιτών στην Σύρο, από τη Εύπλοια στην Βαρβαρούσσα και το ΠΠΠΣ. Κοινωνικές ιδιαιτερότητες του νησιού, το στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης και το καθεστώς του ναυπηγείου ως μύθος ανάπτυξης και ως μηχανισμός συντήρησης, λογοκρισίας και τρομοκρατίας. Η συγκρότηση του ΠΠΠΣ και οι αγωγές SLAPP από την ΟΝΕΧ. Το καθεστώς ανομίας, η στάση των αρχών, η κοινωνική ευαισθητοποίηση μετά την νέα λειτουργία του ναυπηγείου, τα τοπικά ΜΜΕ και η παραγωγή πολιτικής για το περιβάλλον, η ανυπαρξία οράματος για το νησί και το μέλλον του τόπου.

Άννα Καμμή: Η Κίνηση ενεργών Πολιτών Μυκόνου (ΚΕΠΟΜ). Μία ιστορία περιβαλλοντικών μαχών: Το παράδειγμα της παραλίας του Πανόρμου Μυκόνου.

Πέτρος Κουσουνάδης: Το αντιαιολικό κίνημα της Τήνου – Ένα ζήτημα δημοκρατίας

Οι άνθρωποι της Τήνου ξεκίνησαν να εναντιώνονται στην επέλαση των βιομηχανικών αιολικών πριν από περίπου δεκατέσσερα χρόνια. Το κίνημα κατάφερε να συμπεριλάβει το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού του νησιού και να εκφραστεί μέσα από μια μεγάλη γκάμα κινήσεων, αποκτώντας πολυσυλλεκτικά και πλουραλιστικά χαρακτηριστικά. Μέσα από τις ήττες και τις νίκες του, το κίνημα της Τήνου απέτρεψε ορισμένες σχεδιαζόμενες εγκαταστάσεις, ευαισθητοποίησε αρκετό κόσμο σχετικά με τις συνέπειες των βιομηχανικών αιολικών, επεσήμανε κάποιες λιγότερο γνωστές επιπτώσεις, ανέδειξε το ελαττωματικό νομικό πλαίσιο και έφερε στο δημόσιο διάλογο την αμφισβήτηση της περιβαλλοντικής αξίας των αιολικών και την αύξηση του κόστους της ενέργειας λόγω αυτών των εγκαταστάσεων. Η σημαντικότερη ίσως επιτυχία του κινήματος ήταν η ανάδειξη του ζητήματος της έλλειψης πραγματικής δημοκρατίας στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση των κρατικών πολιτικών. Η κινηματική δράση και οι κατασταλτικές πρακτικές του κράτους και των “επενδυτών” απέναντί της, έγιναν βίωμα σε πολλούς κατοίκους της Τήνου για πρώτη φορά. Στο εξής, μένει να αξιοποιήσουμε αυτά τα βιώματα και να αναλύσουμε την πορεία και τις φάσεις του κινήματος. Να βρούμε τους τρόπους για να προστατέψουμε το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον του νησιού από την ασύδοτη ανάπτυξη και να ισχυροποιήσουμε την βούληση της τοπικής κοινωνίας απέναντι στα σχέδια της κεντρικής διοίκησης.

Τόνια Παντελαίου οικονομολόγος, εκπαιδευτικός, Γ.Γ. του Π.Σ. Πάρου «Αρχίλοχος, Mόνικα Θέμου Πολεοδόμος, Χωροτάκτης, μέλος ΕΛΛ ΕΤ : Αλλοίωση του νησιώτικου τοπίου και αντιστάσεις

Το μοναδικό όσο και ευαίσθητο τοπίο των Κυκλαδίτικων νησιών, διαμορφωμένο από την μακρόχρονη αλληλεπίδραση των ανθρώπινων κοινοτήτων με τις ιδιαιτερότητες του χώρου, τις τελευταίες δεκαετίες βρίσκεται πλέον αντιμέτωπο με την μεγαλύτερη απειλή που έχει αντιμετωπίσει στην ιστορία του. Τον  κίνδυνο της ισοπεδωτικής αστικοποίησης και συνεπώς της ριζικής του αλλοίωσης. Μαζί με το τοπίο, αλλοιώνεται  ο κοινωνικός ιστός και χάνεται η οργανική σχέση ανάμεσα στον τόπο και τους κατοίκους. Παράλληλα με την γεωμετρική αύξηση της τουριστικής προσέλευσης, από την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας είναι φανερή και η διείσδυση μεγάλων (ημεδαπών και αλλοδαπών) συμφερόντων στον νησιωτικό χώρο. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι συχνά η οικονομική και πολιτική περιθωριοποίηση των παλαιών ‘’ιθαγενών’’ κατοίκων, και συνεπώς η ελαχιστοποίηση της δικής τους ωφέλειας και ποιότητας ζωής, την ίδια στιγμή που οι σοβαρές περιβαλλοντικές αλλοιώσεις υπονομεύουν κάθε μελλοντική δυνατότητα αντιστροφής της καταστροφικής πορείας. Η προστασία του νησιωτικού τοπίου (φυσικού και ανθρωπογενούς) είναι σχεδόν ταυτόσημη με την προστασία της ευημερίας των νησιωτών στον προαιώνιο τόπο μας. Κρίσιμο εργαλείο σε αυτήν την προοπτική είναι ο χωροταξικός σχεδιασμός, τόσο στο επίπεδο της νομοθέτησης του, όσο και στο επίπεδο της τελικής εφαρμογής του. Ορισμένα καίρια σημεία που συνδέονται με τον χωροταξικό σχεδιασμό και έχουν καθοριστική σημασία στην περαιτέρω εξέλιξη κυρίως της Πάρου,  αλλά και άλλων νησιών, θα αναδείξουμε στην εισήγησή μας.

Ιωάννη Σπιλάνης, Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Αιγαίου: Η αειφορία στις Κυκλάδες κάτω από ισχυρή τουριστική πίεση: υπάρχει εναλλακτική προοπτική;

Ο τουρισμός, που αποτελεί την κυριότερη οικονομική δραστηριότητα των νησιών, είχε, χωρίς εξαιρέσεις, ένα ρόλο μείωσης των συνεπειών της κρίσης και πανελλαδικά και στα νησιά ιδιαιτέρως, ενώ σε αρκετά από αυτά υπήρξε διαχρονικά παράγοντας μεγέθυνσης. Ταυτόχρονα, η αύξηση της βαρύτητάς του δεν είναι χωρίς αναπτυξιακά προβλήματα: η εξάρτηση των νησιών απ’ αυτόν μεγαλώνει (επίδραση που βιώθηκε ιδιαίτερα το 2012 και το 2020), ενώ είναι καθοριστική η επίδραση που ασκεί σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής των νησιών και κατά συνέπεια της βιωσιμότητάς τους. Το σύμπλεγμα των Κυκλάδων αποτελεί διαχρονικά έναν από τους βασικότερους πόλους έλξης με πολυάριθμους προορισμούς που έχουν παγιωθεί στις προτιμήσεις των τουριστών από διάφορες χώρες. Από τη Μύκονο και τη Σαντορίνη μέχρι την Φολέγανδρο και την Ανάφη, πολλά είναι τα νησιά που συχνά έχουν απασχολήσει το δημόσιο διάλογο τόσο ως επιτυχημένα παραδείγματα προορισμών όσο και ως αποτυχημένα παραδείγματα καταστρατήγησης των κανόνων βιωσιμότητας.  Η παρούσα τοποθέτηση εστιάζει στις πιέσεις που ασκεί ο τουρισμός και σε αυτό που συχνά μοιάζει να είναι ένα «αόρατο φορτίο» που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Αυτές οι πιέσεις συνδέονται άρρηκτα με την τάση υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας και την εμφάνιση του φαινομένου του υπερτουρισμού, καθώς και με την εντατικοποίηση της αντίδρασης των τοπικών κοινωνιών (συμπεριλαμβανόμενων και τοπικών επιχειρηματιών) που αναζητούν εναλλακτικές πορείες.

IV. Αίθουσα Β1-2 – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

16.00-20.30 Μνήμη, μνημεία και κρίση: το ‘περιβάλλον’ της πόλης

16.00-17.00 Χώρος, μνήμη και ετερότητα στο κέντρο της Αθήνας

Στη θεματική θα συζητηθεί το θέμα του χώρου και της «ταυτότητας» μιας γειτονιάς του κέντρου της Αθήνα: Το παράδειγμα της Πλατείας Βικτωρίας που είναι και το θέμα της διπλωματικής μου (Msc) στο Τμήμα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου (2013) (επιβλέπων Καθηγητής: Κώστας Γιαννακόπουλος). Θα αναφερθούμε στις αντιλήψεις των ‘ντόπιων’ κατοίκων όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα μέσα από τις αλλαγές της χρήσης του χώρου στη γειτονιά τους αλλά και μέσα από τη συγκατοίκησή τους με τους μετανάστες που έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή. Η συζήτηση μπορεί ν’ αναφερθεί, επίσης,  στις χωρικές πολιτικές που έχουν ακολουθηθεί τα τελευταία 50 χρόνια στην περιοχή αυτή, στη σχέση των Ελλήνων κατοίκων με τον χώρο και το πώς προέκυψαν αυτές σε συνδυασμό με την αρχιτεκτονική, την πολιτική και την πολιτισμική οργάνωση των προηγούμενων χρόνων. Ποιες είναι αντιλήψεις των ‘ντόπιων’ σε σχέση με τους μετανάστες που κατοικούν στην περιοχή καθώς και την αντιμετώπιση του «άλλου» σε θέματα εθνότητας, φυλής, θρησκείας, φύλου και σεξουαλικότητας. Έμφαση θα δοθεί στις σημερινές συνθήκες και τα θέματα που προβληματίζουν τους «ντόπιους» σε σχέση με τις αλλαγές στο χώρο, την εγκληματικότητα, τη περιθωριοποίηση της ‘τρίτης ηλικίας’, τη διατάραξη της «ευταξίας» στο χώρο, τις πολιτισμικές διαφορές, τις διακρίσεις, τους θύλακες καθώς και τις ενστάσεις που προκύπτουν από τη συγκατοίκηση Ελλήνων και μεταναστών στην ευρύτερη περιοχή. Επιπρόσθετα ζητήματα: ο ρατσισμός, η εξέλιξη των χώρων κατανάλωσης στη γειτονιά, το πλανόδιο εμπόριο, οι παρεμβάσεις συλλογικών ομάδων, οι εθνικές εκλογές και οι χωρικές πολιτικές εκ μέρους του κράτους, καθώς επίσης και τα ζητήματα συγκατοίκησης αλλά και οι αντιδράσεις των κατοίκων στην σύγχρονη επιχείρηση εξευγενισμού (gentrification) στη περιοχή με την αρχιτεκτονική μελέτη που κατατέθηκε πρόσφατα για το ΕΑΜ: αντιλήψεις, ταυτότητα, επιλογή κατοικίας, αντιδράσεις συλλογικοτήτων και κατοίκων των γύρω περιοχών, δημιουργία ενός ΜΗ τόπου, εκδίωξη κατοίκων που διαμένουν στη περιοχή με το πρόσχημα της ανάπλασης (μετρό, Μουσείο, ξενοδοχεία, εμπορικά καταστήματα).

Συντονίστρια: Ελένη Γουρνέλου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Ελένη Γουρνέλου: Πολιτικές του χώρου: Γειτονιά και εξευγενισμός – Η περίπτωση του ΕΑΜ στην Πατησίων.

Κωνσταντίνα Θεοδώρου, αρχιτέκτονας, ΥΔ Πολεοδομίας ΕΜΠ: Καλλιτεχνικές πρακτικές και η μνημειοποίηση/ (ή μη) της κρίσης.

Νάντια Καλαμβόκα, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων, Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, ΠΑΔΑ

Ελένη Κανετάκη, Δρ. Αρχιτέκτονας Μηχανικός Ε.Μ.Π., Εξειδίκευση στην Αποκατάσταση Μνημείων:Το χρώμα του Αθηναϊκού νεοκλασικισμού: Η περίπτωση τριών τοπόσημων της Αθήνας από τα μέσα του 19ου αιώνα.

Ανάμεσα στα μέγαρα που ανεγέρθηκαν τις πρώτες δεκαετίες από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, τρία κτήρια αποτελούν πρότυπα του ρεύματος του Αθηναϊκού Νεοκλασικισμού, όπως αυτό διαμορφώθηκε με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους και την ανοικοδόμηση της πρωτεύουσας. Πρόκειται για το Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής, τα Παλαιά Ανάκτορα και το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο. Τα τρία αυτά κτήρια είναι επίσης παραδείγματα μιας επιλογής διακόσμησης των επίπεδων επιφανειών στις όψεις, άμεσα συνδεδεμένης με τα πρότυπα προς μίμηση από την αρχαιότητα, αυτή της εφαρμογής ενός εξαιρετικά επιμελημένου έγχρωμου, λείου επιχρίσματος με γραπτές οριζόντιες και κάθετες γραμμές, που δίνουν την εντύπωση ισόδομης τοιχοποιίας. Παρόμοια επιχρίσματα, αντίστοιχης ποιότητας απαντώνται και σε άλλα νεοκλασικά αστικά κέντρα, όπως η Ερμούπολη, αποδεικνύοντας την επιρροή των μεγάλων δημοσίων έργων του νεοπαγούς ελληνικού κράτους προς τα ιδιωτικά αρχιτεκτονήματα, από την πρωτεύουσα, προς τα αστικά κέντρα της περιφέρειας. Η οργανική σχέση του χρώματος με τον ρυθμό στο περίβλημα των κτηρίων έχει χαθεί. Τα επιχρίσματα αυτά σημαντικά τεκμήρια, τόσο της κατασκευαστικής τεχνολογίας της εποχής, όσο και της μορφολογίας κτηρίων του νεοκλασικισμού, πρέπει να τεκμηριωθούν και να διαφυλαχτούν, καθώς μεταφέρουν ακέραιο το πνεύμα και το ύφος της εποχής.

17.00-18.00 Εργασίες μνήμης σε ακραία περιβάλλοντα της σύγχρονης μετανάστευσης

H συνεδρία θα συζητήσει μεθόδους και πρακτικές της σύγχρονης τέχνης που εκκινούν από τις έννοιες της αντι-μνήμης και του αντι-μνημείου, για να φέρουν στο παρόν χαμένες και αποσιωπημένες ιστορίες της σύγχρονης μετανάστευσης, εμπλέκοντας ενεργά τους πολίτες στην εργασία της μνήμης. Πώς μπορούμε να εργαστούμε για τη σημείωση της μνήμης των εμπειριών ζωής στους κατεστραμμένους προσφυγικούς καταυλισμούς ή στις απομονωμένες ζώνες τράνζιτ; Πώς ερχόμαστε σε επαφή με τραυματικές πτυχές της πρόσφατης ιστορίας της πόλης και δημιουργούμε ένα πεδίο ενεργής μνήμης που αντιτίθεται στις κυρίαρχες αφηγήσεις και προκαλεί το κοινό να πάρει θέση για αυτό που συνέβη, για τις ανθρώπινες απώλειες, τις μη αναγνωρισμένες παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων; Πώς ενεργοποιούμε την κοινωνική μνήμη όταν δεν έχει απομείνει κανένα υλικό ίχνος; Πώς διαχειριζόμαστε τα ψηφιακά ευρήματα; Πώς μπορούμε, χρησιμοποιώντας μεθόδους της αρχαιολογίας, να παρέμβουμε στις κατασκευές της μνήμης, δημιουργώντας διαλογικές δημόσιες σφαίρες και δυνατότητες πολιτικού ανταγωνισμού και δράσης; Τα αντι-μνημεία που σχεδιάστηκαν με αφορμή τα μεγάλα τραυματικά γεγονότα του 20ου αιώνα ανέδειξαν αντι-ιεραρχικές, αντι-θεαματικές, επιτελεστικές και εφήμερες πρακτικές σημείωσης της μνήμης, ενσωματώνοντας συμβολικά την απώλεια και την εξαφάνιση. Η σύγχρονη συνθήκη βίαιου εκτοπισμού και μετακίνησης στις πολιτικές και πολιτισμικές αλληλεξαρτήσεις προτρέπει να φανταστούμε τρόπους κατασκευής της μνήμης σε ένα σύνθετο, διευρυμένο πεδίο που περιλαμβάνει ταυτόχρονα τους μετασχηματισμούς και τις επιπτώσεις στο γήινο και οικονομικό οικοσύστημα. Σε αυτό το πεδίο αποκτούν σημασία τόσο η ιστορία ανακυκλήσεων των υλικών και διαδικτυακών ιχνών όσο και  τα ασταθή χωρικά τους πλαίσια στις γεωλογικές, οικονομικές και μιντιακές τους διαρθρώσεις και συγκρούσεις.

Συντονιστής: Πάνος Κούρος, Καθηγητής Τέχνης στην Αρχιτεκτονική, Πανεπιστήμιο Πατρών

Πάνος Κούρος, και Κωνσταντίνα Βαρτζιώτη, Ιωάννα Παπαϊωάννου, Δημήτρης Πασχάλης, Ειρήνη Τζεδάκη, φοιτητ(ρι)ες αρχιτεκτονικής: Aντι-μνημεία στα ερείπια αυτοσχέδιων καταυλισμών «ζούγκλας».

Γιάννης Παπαδόπουλος, Εικαστικός, Εντ. Διδάσκων Τμήματος Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών: Βάλτοι, έλη και τέλματα ως ασταθή μνημεία.

Η παρουσίαση αφορά ένα φάσμα εικαστικών δράσεων σχετικές με την ενεργοποίηση ενός έλους στα περίχωρα της Πάτρας ως ασταθές μνημείο φυσικού περιβάλλοντος. Το πρόγραμμα των δράσεων στρέφεται γύρω από το ερώτημα της έκτασης των ορίων της ανθρώπινης επιθυμίας για την εμπειρία του άγριου και πρωταρχικού με πρακτικές εξευγενισμού, μέσα από μια απολογητική οικολογία της ενοχής. Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα σε μια εποχή αναθεώρησης για τη στάση μας ως προς το περιβάλλον, όπου μπορούν να αναθεωρηθούν ταυτότητες και πραγματικότητες σε έναν χώρο συζήτησης μεταξύ Τέχνης – Αρχιτεκτονικής και Φύσης. Η συζήτηση μπορεί να παρέχει ένα στέρεο έδαφος εκτίμησης του βάλτου σαν παράδειγμα γνωριμίας με την πόλη από την ανάποδη ̇ δηλαδή την αντι-θεαματική, απρόβλεπτη, αντι-ιεραρχική μεριά της. Οι βάλτοι και τα έλη είναι τόποι απαξίωσης των μοντέρνων καιρών διότι ακριβώς μάς θυμίζουν την έκθεση στον κίνδυνο και τους (αστικοποιημένους) φόβους μας. Το τέλμα σαν τέρμα της επέκτασης και της ανάκτησης εδαφών και αρχή μιας σιωπηλής στατικότητας και ενεργοποίησης της μνήμης.

Μαρία Λάλου και Skafte Aymo-Boot: Το Αντιμνημείο, προβολή ταινίας (16’).

‘Αίτημα Για Χαρακτηρισμό Μνημείου’ επικοινωνεί για πρώτη φορά την περίπτωση του πιο εμβληματικού σκελετού από σκυρόδεμα στην περιοχή της Αττικής, μαζί με την έκθεση επιχειρημάτων μασ για τη διατήρησή του στη σημερινή του κατάσταση ως τον αρχετυπικό σκελετό της κτηριακής τυπολογίας της πολυκατοικίας. Το βίντεο διαρθρώνεται από στοιχεία που υποβλήθηκαν με την επίσημη αίτηση στην Εφορία Νεωτέρων Μνημείων, η οποία ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένα άρθρα και παραγράφους του νόμου Ν.3028-2002, ισχυριζόμενοι τη σημασία του συγκεκριμένου σκελετού απο μπετόν, για το οποιο ζητούν τη διατηρητέα υπόστασή του και την ανακήρυξή του ως μνημείο. Με τον ίδιο τρόπο που συγκεκριμένοι κανονισμοί και κανόνες καθορίζουν ποιες δομές έχουν τόσο μεγάλη πολιτιστική και ιστορική αξία, ώστε να μπορούν να καταχωριστούν ως μνημεία, άλλοι κανονισμοί και κανόνες είναι συχνά ο λόγος για την ημιτελή κατάσταση των αθηναϊκών μπετονένιων κτηρίων, θεάσιμων ολόγυρα στο αθηναϊκό αστικό τοπίο. Σε πολλές περιπτώσεις, οι προσαρμογές και οι αλλαγές στους νόμους οι οποίοι σχετίζονται με το κτήριο, κατά τη διάρκεια των ετών που αυτό παραμένει σε παύση, δημιουργούν ένα νομικό αδιέξοδο καθιστώντας αδύνατη την ολοκλήρωση της κατασκευής, πρακτικά διατηρώντας το κτίσμα για πάντα στη συγκεκριμένη κατάσταση. Αυτό δημιουργεί την κατάσταση του αντιμνημείου. Το έργο δημιουργεί έναν εννοιολογικό και απτό ορισμό, και στοχεύει στη διαπραγμάτευση του ρόλου του μνημείου ως φορέα σημασίας, καθώς και στην αμφισβήτηση των αόρατων δομών που έχουν διαμορφώσει την πόλη και ορίζουν αδιάκριτα την ελληνική καθημερινότητα.

18.00-18.15 Διάλειμμα/Καφές

18.15-19.15 Το δυναμικό μουσείο της πόλης: Χαρτογραφώντας την αστική πολιτισμική μνήμη

Οι ιστορικές ευρωπαϊκές πόλεις, όπως η Αθήνα, αποτελούν ένα πολυσύνθετο, ανοικτό και εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο ανάπτυξης εναλλακτικών και πειραματικών μοντέλων αστικού βιωματικού τουρισμού που στόχο έχουν την διερεύνηση της ιστορικής και πολιτισμικής τους καταγωγής και προοπτικής. Προτείνονται δυναμικές αστικές διαδρομές πολιτισμού με στόχο την ανάδειξη του παλίμψηστου παρελθόντος της πόλης και την κριτική ερμηνεία της ιδιαίτερης ταυτότητας του τόπου.  Στην εποχή της ρευστότητας, της κινητικότητας, της διαρκούς επιτάχυνσης, αλλά και της τυποποίησης καταναλωτικών προϊόντων και υπηρεσιών, όπως εν πολλοίς συμβαίνει με τον τουρισμό, υπάρχει το περιθώριο ανάδειξης μιας σειράς διαφορετικών προσεγγίσεων με αιχμή την πρόσληψη-κατανόηση-απόλαυση του ιδιαίτερου φυσιογνωμικού ιδιώματος της πόλης από τον εκάστοτε περιστασιακό της επισκέπτη.  Διερευνάται ο χαρακτήρας μιας σειράς εναλλακτικών οδοιπορικών προς αναζήτηση του πολυσήμαντου και πολυδιάστατου χαρακτήρα μιας πόλης όπως η Αθήνα, με οδηγό την ιστορία και το μύθο, την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, τις λογοτεχνικές αφηγήσεις, τα αρχειακά στοιχεία και τα αρχαιολογικά τεκμήρια. Ο περιηγητής, ο ξένος, με παράλληλη χρήση των σύγχρονων συστημάτων πλοήγησης και επεξεργασίας πληροφοριών ή την Επαυξημένη Πραγματικότητα, παρακινείται να κατοικήσει εφήμερα, όχι την στερεοτυπική εικόνα μιας πόλης-καρτ ποστάλ, αλλά την ζώσα πόλη, βιώνοντας την διασύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και εξερευνώντας δυνητικές καταστάσεις του μέλλοντος. Να ακολουθήσει τα αποτυπώματα του χρόνου στην παλίμψηστη υλική επιφάνεια της.

Συντονιστές: Δρ Μοίρα Μαρία, Αναπληρώτρια καθηγήτρια ΠΑΔΑ, Δρ. Μακρής Δημήτρης, Αναπληρωτής Καθηγητής, ΠΑΔΑ

Δ. Μακρής, Μ. Μοίρα: Ας ονειρευτούμε την πόλη… Αστική εμπειρία, επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χώρου και πολιτισμική μνήμη.

Οι ιστορικές ευρωπαϊκές πόλεις, όπως η Αθήνα στο πλαίσιο μιας εναλλακτικής διαχείρισης του δημόσιου χώρου είναι δυνατόν να αποτελέσουν ένα πεδίο ισόρροπης ανάπτυξης κοινών οραμάτων, επιδιώξεων και πρωτοβουλιών τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες. Πέραν της άμετρης και αλόγιστης τουριστικοποίησης και της εξαντλητικής προσήλωσης σε στερεοτυπικά μοντέλα νοσταλγικής εξιδανικευτικής ερμηνείας της παράδοσης ή μονομερούς ανάδειξης του αρχαίου πολιτισμού, που μετατρέπουν τους ζωντανούς αστικούς πολυσυλλεκτικούς οργανισμούς σε θεματικά πάρκα, είναι εφικτό να ονειρευτούμε μια άλλη πόλη. Όχι σαν ένα προσφερόμενο τουριστικό καταναλωτικό προϊόν, αλλά σαν μια δυναμική σκηνή πρόσληψης των αποσιωπημένων μνημών, των διαφορετικών αφηγήσεων και των αμφίσημων αναπαραστάσεων του αστικού, που αφορά στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Με τη συμβολή των σύγχρονων ψηφιακών μέσων και της Επαυξημένης Πραγματικότητας να φανταστούμε μια σειρά εναλλακτικών οδοιπορικών πολιτισμικού εξατομικευμένου τουρισμού και περιηγήσεων των πολιτών προς αναζήτηση του πολυσήμαντου και πολυδιάστατου χαρακτήρα της Αθήνας. Με οδηγό την ιστορία και το μύθο, την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία και τις λογοτεχνικές αφηγήσεις, τα αρχειακά στοιχεία και τα αρχαιολογικά τεκμήρια, με την παράλληλη εποπτεία και αναψηλάφηση των πολλαπλών πτυχών, εκφράσεων και εκφάνσεων της πολιτιστικής κληρονομιάς να επιδιώξουμε τη βιώσιμη ανάπτυξη των σύγχρονων πολυπολιτισμικών πόλεων. Διότι η ιστορία των τόπων και η πολιτισμική παρακαταθήκη, ο σύγχρονος πολιτισμός και οι εκφράσεις του, οι συλλογικές μνήμες και οι ερμηνείες τους, οι νοηματοδοτήσεις, οι τελέσεις και οι πρακτικές της καθημερινότητας, αποτελούν δομικά συστατικά της διαχρονικής συγκρότησης της ταυτότητας της πόλης και των ανθρώπων της. Το ανοικτό δυνητικό μουσείο της ζώσας πόλης ως δίκτυο εναλλακτικών εμπειριών. Ως γόνιμη επικοινωνία και σύμμειξη με το βιωματικό, το πειραματικό και το αλλότριο.

Δάφνη Ανδρίτσου, αρχιτέκτονας, MSc Architecture, Landscape, Archaeology, Αντωνία Κωνστάντιου, αρχαιολόγος, MSc Architecture, Landscape, Archaeology, MSc in Classical Art and Archaeology: Μνημεία και Πόλεις – Πρακτικές ανάδειξης ιστορικών αστικών τοπίων.

Πώς επηρεάζει η εικόνα της πόλης την αντίληψη που έχουμε για τα μνημεία της; Κατά πόσο είναι «ορατό» ένα μνημείο ή τα εκάστοτε αρχαιολογικά κατάλοιπα, αν το περιβάλλον από το οποίο περιτριγυρίζονται δεν έχει οργανική σχέση με αυτά, είναι υπό εγκατάλειψη ή δεν έχει καμία κοινωνική χρήση; Κατά πόσο ο προσδιορισμός «ιστορικό κέντρο» περιορίζει την πολιτιστική αξία των μνημείων και παράγει χωρικές ασυνέχειες και οριοθετήσεις; Με βάση δύο διπλωματικές εργασίες* που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος Erasmus joint Master “Architecture, Landscape and Archaeology” στο Sapienza Universita di Roma τον Φεβρουάριο του 2023, η εισήγηση θα εστιάσει σε εργαλεία και πρακτικές ανάδειξης της αστικής πολιτιστικής μνήμης δύο ιστορικών Μεσογειακών πόλεων (Νάπολη, Μέρτολα). Η πολυεπίπεδη χαρτογράφηση του υφιστάμενου αστικού και κοινωνικού πλαισίου, η κατανόηση των κοινωνικών και ιστορικών σχέσεων και η δημιουργία νέων δικτύων αποτελούν κεντρικό άξονα της μελέτης, που βασίζεται στις προτάσεις της Unesco για τα πολιτιστικά αστικά τοπία (Historic Urban Landscapes). Τέλος, ο χωρικός και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, η δημιουργία πολιτιστικών διαδρομών και η εμπλοκή του κοινού σε συμμετοχικές διαδικασίες θα παρουσιαστούν ως θεμελιώδη εργαλεία για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων και την επανανοηματοδότηση της αστικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα εργαλεία αυτά θα συζητηθούν τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, μέσω της εφαρμογής τους στις δύο προαναφερθείσες ιστορικές πόλεις.*«Αφανείς πολιτιστικές πραγματικότητες και η σύνδεση τους με την αστική εικόνα του σήμερα: Ανάδειξη του πολιτιστικού τοπίου της Μέρτολα κατά την Ύστερη Αρχαιότητα» (Αντωνία Κωνστάντιου) «Between Strata: Νέες αστικές συνδέσεις του αρχαιολογικού χώρου της Santa Chiara στο ιστορικό κέντρο της Νάπολης.» (Δάφνη Ανδρίτσου)

Δέσποινα Τσιαφάκη, Γιάννης Μούρθος, Νατάσα Μιχαηλίδου, Εύη Μότσιου, Βιβή Κατηφόρη, Μαρία Μποϊλέ, Κατερίνα Σέρβη, Δήμητρα Πετούση, Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά, Καλλιόπη Παπαγγελή, Χριστίνα Καζαζάκη, Χρυσάνθη Τζαβαλή, ΕΦΑ Δυτικής Αττικής:Από τη γκραβούρα στο 3D. Προβληματισμοί για τη σχέση αρχαιολογίας, μνήμης και νέων τεχνολογιών με αφορμή την ψηφιακή ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου και μουσείου της Ελευσίνας

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας περιλαμβάνει ένα από τα σπουδαιότερα ιερά της αρχαιότητας και αποτελεί σημαντικό πολιτιστικό τοπόσημο της Αττικής. Η Ελευσίνα ως Πολιτιστική Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 2023, φιλοδοξεί να προσελκύσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών και να αναδειχθεί σε πόλο έλξης παράλληλα με τον παραδοσιακό του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Η εξέλιξη αυτή επιβάλλει την αναβάθμιση της ψηφιακής παρουσίας και τη διαμόρφωση ψηφιακού αποτυπώματος του αρχαιολογικού χώρου και του μουσείου. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του προγράμματος myEleusis. Στόχος του είναι η «μύηση» του επισκέπτη στην Ελευσίνα και τα Μυστήριά της προσφέροντάς του μια ολοκληρωμένη βιωματική εμπειρία μέσα από ένα σύνολο ψηφιακών εφαρμογών. Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται κοινωνός μιας ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας που τον διασυνδέει με το παρελθόν. Ταυτόχρονα, χώρος και μουσείο εντάσσονται ελκυστικότερα στο περιβάλλον της σύγχρονης πόλης, συμβάλλοντας στην τουριστική της ανάπτυξη. Συγχρόνως, το myEleusis έρχεται να προστεθεί σε ένα σύνολο διαφορετικών τεχνολογιών συγκρότησης μιας μνημονικής στρωματογραφίας και πολιτισμικών τοπίων που ξεκινούν από τους Ευρωπαίους περιηγητές και τις γκραβούρες που κοσμούσαν τα συγγράμματά τους και φτάνουν έως τα σύγχρονα παιχνίδια σε ψηφιακά περιβάλλοντα που παραπέμπουν στην αρχαιότητα. Όλα αυτά θα παρουσιαστούν και θα συζητηθούν στην παρούσα ανακοίνωση με στόχο να φανούν διαφορετικές προσεγγίσεις που αναδεικνύουν τον τρόπο πρόσληψης, κατανόησης και εν τέλει απόλαυσης του ιδιαίτερου αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας. Με αφορμή το έργο, θα δοθεί ευκαιρία για ευρύτερο προβληματισμό και διάλογο, γύρω από τις προοπτικές που ανοίγουν οι νέες τεχνολογίες (3D, AR, storytelling κ.ά.) στην ανάπτυξη μιας διαφορετικής σχέσης μεταξύ των επισκεπτών/ταξιδευτών και του ενταγμένου στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον αρχαίου κόσμου.

19.15-20.30 “Αρχαίο” και σύγχρονο γκράφιτι: νοηματοδοτήσεις και πρακτικές του δημόσιου χώρου

Ο εντατικοποιημένος διεπιστημονικός και κοινωνικός διάλογος για το γκράφιτι, καθώς εγγράφεται στο πεδίο του λόγου (discourse) για το διαφιλονικούμενο αστικό δημόσιο χώρο, φαίνεται πως αναζωπύρωσε και τον σχετικό αρχαιολογικό. Σημεία τομής ανάμεσα στο λεγόμενο «αρχαίο» και σύγχρονο γκράφιτι μπορούν να λογιστούν, μεταξύ άλλων, θέματα βίωσης της «υπαρκτής πόλης», με περίπλοκους συσχετισμούς ανάμεσα σε ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον, και μέγα διακύβευμα τον διαρκή επαναπροσδιορισμό χρήσεων, νομής και, εντέλει, εξουσίας στον αστικό δημόσιο χώρο. Υπό το θολό πρίσμα της «ανάπτυξης», το σύγχρονο γκράφιτι, παρότι αποτελεί εκφραστική αποτύπωση ατομικοτήτων και συλλογικοτήτων, σε μεγάλο βαθμό, απορρίπτεται και διώκεται από τον διαβόητο «εξευγενισμό» (gentrification). Το αρχαίο (ορθότερα, ίσως, «προγενέστερο», γκράφιτι) μοιράζεται μία «αρχαιολογία» με το σύγχρονο «style graffiti», από το οποίο σαφώς διαφοροποιείται τεχνικά και οντολογικά, αλλά συμβιώνουν σε μητροπόλεις που εκτείνονται σε μεγάλο ιστορικό βάθος, όπως, φερεπείν, η Αθήνα κι η Ρώμη. Το πρώτο είδος γκράφιτι απαντάται υλοποιημένο, κυρίως, με τη μορφή χαραγμάτων και ακιδογραφημάτων, πανθομολογούμενα αποτελεί πολύτιμο εργαλείο διεπιστημονικής έρευνας. Διαυγάζει λιγότερο μελετημένες εκφάνσεις του χτες και συνδράμει, συχνά, στην επανεξέταση παγιωμένων εκτιμήσεων για όψεις του παρελθόντος, συνεισφέροντας στην πληρέστερη κατανόησή του. Το σύγχρονο, πάλι, γκράφιτι, με τους εννοιολογικούς κι υφολογικούς μετασχηματισμούς του, αν και λογίζεται κοντόφθαλμα και συλλήβδην «παράνομο», ενεργοποιείται σε πεδία έντασης, όπως στη χωροθέτηση ανάμεσα σε ελευθερία κι αυθαιρεσία, σε ατομική έκφραση και ναρκισσισμό και σε μία αισθητική εννοιολογήσεων μεταξύ «χάους» κι ελεύθερων αισθητηριακών ανταποκρίσεων∙ εντέλει, στην επανανοηματοδότηση δημόσιου, ιδιωτικού και ατομικού. Ευρύτερα, «αρχαίο» και σύγχρονο γκράφιτι εγείρουν ταυτοτικά ζητήματα υλικής και άυλης κληρονομιάς στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον παλίμψηστων ιστορικών πόλεων. Μία τέτοια θεματική συνεδρία (στρογγυλή τράπεζα, εργαστήριο κ.ά.) θα μπορούσε, συνεπώς, να προσεγγίσει ζητήματα συνύπαρξης και διαλεκτικής «αρχαίου» και σύγχρονου γκράφιτι σε πολυπολιτισμικές, διαρκώς επεκτεινόμενες μητροπόλεις, με βάθος χρονικής παρουσίας, όπως η Αθήνα, μίας συνύπαρξης εγγεγραμμένης σε περικείμενο ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος, μνήμης, αρχαιολογίας της πόλης, τουρισμού κι «ανάπτυξης».

Συντονιστ(ρι)ες: Αναστάσιος Κουντούρης, Καλλιόπη Κουντούρη, Βαρβάρα Κονδύλη & Χαράλαμπος Μαγουλάς

Μαρία Άννα Ιωσηφίδου, Υποψήφια Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας, αρχαιολόγος-μουσειολόγος:Θ-ΙΝΚ: το γκράφιτι ως ιστορική μαρτυρία και ως φθορά στα αρχαία μνημεία.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Θ-ΙΝΚ: το γκράφιτι ως ιστορική μαρτυρία και ως φθορά στα αρχαία μνημεία» έχει ως σκοπό να ευαισθητοποιήσει του μαθητές/τριες σε ζητήματα που αφορούν την  προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αποτελείται από πέντε διαδρομές που εκτυλίσσονται στην Αρχαία Αγορά, τον Κεραμεικό και τους Δυτικούς Λόφους. Οι μαθητές που συμμετέχουν στις βιωματικές δραστηριότητες του προγράμματος έρχονται σε επαφή με το αρχαίο «γκράφιτι» και αντιλαμβάνονται τις φθορές που προκαλεί το σύγχρονο γκράφιτι στα μνημεία και στους αρχαιολογικούς χώρους. Αναζητούν αρχαία «γκράφιτι» «Στην Αγορά με τη Σικέλα», ανακαλύπτουν χαράγματα του 19ου αιώνα στον Ναό του Ηφαίστου σε ένα ταξίδι στο χρόνο «Με τους περιηγητές στο Θησείο», συμμετέχουν σε έναν δραματοποιημένο διάλογο στο γυμνάσιο του Κεραμεικού, διαβάζουν «Ιστορίες χαραγμάτων και γκράφιτι στην Πόλη των Βράχων» και περνούν «Στις γειτονιές της Κοίλης και της Μελίτης…μια ξεχωριστή μέρα του 335 π.Χ.». Παράλληλα στα πλαίσια του προγράμματος προετοιμάζεται η ψηφιοποίηση του υλικού και η δημιουργία μουσειοσκευής. Σκοπός της παρουσίασης θα είναι να καταδείξει πως αντιλαμβάνονται οι μαθητές/τριες την αξία του αρχαίου «γκράφιτι», ποιες είναι οι αντιδράσεις τους όταν μαθαίνουν για αυτό, πως αντιμετωπίζουν την φθορά που προκαλεί το σύγχρονο γκράφιτι και πως κατανοούν την ανάγκη προστασίας των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων από το σύγχρονο γκράφιτι.

Αναστάσιος Κουντούρης, Καλλιόπη Κουντούρη, Βαρβάρα Κονδύλη & Χαράλαμπος Μαγουλάς, ΑΜΚΕ Τέχνη, Γκράφιτι στην Πολη:Αθήνα και γκράφιτι: Αρχαίες και σύγχρονες εγγραφές στο σώμα της πόλης.

Γεωργία Μπουκουβάλα, αρχαιολόγος: Εξεγερμένα ευρήματα, ζωή μαγική: μια αρχαιολογική προσέγγιση του φεμινιστικού και κουήρ γκράφιτι στην πόλη της Αθήνας.

Η Αθήνα είναι ήδη γνωστή παγκοσμίως για το γκράφιτι και την τέχνη του δρόμου. Καθώς το φεμινιστικό και το κουήρ κίνημα δυναμώνει στην πολιτική σκηνή, όλο και περισσότερο φεμινιστικό και κουήρ περιεχόμενο καταλαμβάνει τα τοπία, αλλάζοντας, όχι μόνο την υλικότητα των καμβάδων τους, αλλά και το συν-αίσθημα τους, την ενεργό δράση, τα συμβολικά τους νοήματα, τις ερμηνείες τους και τον τρόπο που σχετίζονται με τους ανθρώπους και επηρεάζουν τις σχέσεις μεταξύ τους – είτε είναι περαστικοί, ερμηνευτές, θεατές, ή συμμετέχοντες. Αυτό το πρότζεκτ εξερευνά σύγχρονες αρχαιολογικές μεθόδους για την διερεύνηση των κουήρ και φεμινιστικών πολιτικών γκράφιτι με στόχο να πληροφορήσει για το παρόν και να επιφέρει μετασχηματιστικές αλλαγές, ακολουθώντας την ανάγκη για μια κριτική ενασχόληση με την παραγωγή γνώσης. Εξέτασα τα πολιτικά γκράφιτι ως ευρήματα από μόνα τους και τεκμηρίωσα τις αλλαγές που συμβαίνουν στο αστικό τοπίο, τις έννοιες και τους συμβολισμούς τους, διερευνώντας την υλικότητα και την χρονικότητα του κουήρ φεμινιστικού γκράφιτι ως μια πρακτική ενσώματης πολιτικής αντίστασης. Η επιφάνεια του αστικού τοπίου είναι και το αντικείμενο και ο τόπος αυτής της έρευνας: εδώ τα υλικά και φανταστικά παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα προσδιορίζονται σε μια ενιαία επιφάνεια, αλληλένδετα, χωρίς στρωματογραφικές ιεραρχίες. Αντί να είναι παθητικά αντικείμενα, οι τοίχοι γίνονται φορείς, αντιπροσωπεύοντας τις πιο ελπιδοφόρες πτυχές της κοινωνίας: την αλληλεγγύη και την εξέγερση, για έναν κόσμο που να χωράει πολλούς κόσμους.

*****

ΔΕΥΤΕΡΑ 29/5

Ι. Αίθουσα  Γ. Ρίτσου – Πνευματικό Κέντρο  Δήμου Σύρου

09.30-15.00 Θεσμικές παρεμβάσεις στο ‘περιβάλλον’ της αρχαιολογίας

09.30 – 11.30 Η αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων στην προστασία και ανάδειξη μνημείων: προτεραιότητες, οφέλη και προβληματισμοί

Συντονισμός: Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου

Θ. Ευαγγέλου, Μ. Βόγκλη, Ν. Δηλέ, Χ. Διαμαντή, Μ. Ευσταθίου, Μ. Κονιώτη, Α. Κουμνά, Γ. Κουράγιος, Μ. Κουτσουμπού, Δ. Κρίγκα, Ε. Λεγάκη, Π. Μαρκοπούλου, Μ. Μαυροειδόπουλος, Μ. Μεντάκη, Β. Μπούρα, Απ. Παπαδημητρίου, Γ. Παπαδοπούλου, Π. Παπαγεωργίου, Χ. Σακελλάκου, Μ. Ζ. Σιγάλα, Β. Ζορμπά, Π. Φυλάκτος, Δ. Χατζηλαζάρου, Α. Χρόνη, Μ. Ψαρρός, ΕΦΑ Κυκλάδων: Ψηφιακές διαδρομές πολιτισμού: ΥΠΠΟ-στηρίζοντας το έργο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Δ. Αθανασούλης, Μ. Κονιώτη, Ελ. Δεληγιάννη, Αικ. Τσάκα, Κ. Καλαντζοπούλου, Α. Κούρτη, ΕΦΑ Κυκλάδων: Ψηφιακή Ανάδειξη Κυκλάδων – Γεωεντοπίζοντας τον κυκλαδικό μεσαίωνα.

Ευαγγελία Σημαντώνη-Μπουρνιά, Ομότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, Τάνια Πανάγου, Δήμητρα Μαυροκορδάτου, ΕΦΑ Κυκλάδων: Η Καρθαία στην Τζια.

Δ. Αθανασούλης, Ε. Γεωργούλη, Μ. Κονιώτη, Ι. Σταϊκόπουλος, Ν. Βίττης, Σ. Πούλιου, Α. Τζουμακίδης, Ν. Παπαηλιού, ΕΦΑ Κυκλάδων: Στερέωση και Αποκατάσταση Επισκοπής Σικίνου.

Σχολιάζουν – συζητούν: Από την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Προγράμματος «Νότιο Αιγαίο» ο Προϊστάμενος Α. Βουτσίνος μαζί με ομάδα στελεχών της υπηρεσίας (Α.Μπίστης, Π.Χατζηγρηγορίου, Ε.Αραγιάννης κ.α.) 

11.30 – 12.30 Στρογγυλό τραπέζι: Το μνημείο και η κοινότητα.

Συζητούν: Δημήτρης Αθανασούλης, Έφορος Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Ελίνα Κουντούρη, Διευθύντρια Οργανισμού ΝΕΟΝ, Γιάννης Χαμηλάκης, BrownUniversity

12.30-13.00 Διάλειμμα/Καφές

ΙΙ. Νεκροταφείο Σύρου

09.00-10.00 Εργαστήριο για τα ταφικά μνημεία του Κοιμητηρίου του Αγίου Γεωργίου της Ερμούπολης

Τζανουλίνος Πραξιτέλης, Τζιαμουράνη Ελένη, Στεφανής Αλέξης, Παναγιάρης Γιώργος, Φακορέλλης Γιώργος, Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής:Λίθος – Βιοδιάβρωση – Αντιμικροβιακές δράσεις – Προστασία

III. Παιδική Βιβλιοθήκη Δήμου Σύρου

10.30-12.00 Ζητήματα προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης

Συντονισμός: Ανδρομάχη Κατσελάκη, δρ. αρχαιολόγος, Προϊσταμένη Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων & Επικοινωνίας, Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων (ΔΑΜΕΕΠ), Αγγελική Κουμνά, αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων

Ανδρομάχη Κατσελάκη: Η Ευρωπαϊκή Διαδρομή κοιμητηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης στην Ελλάδα. Οι Δράσεις ανάδειξης και προβολής του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας της ΔΑΜΕΕΠ/ΓΔΑΠΚ.

Αγγελική Κουμνά: Το θεσμικό πλαίσιο προστασίας μνημείων και ιστορικών τόπων του ΥΠΠΟΑ – Η περίπτωση των Κοιμητηρίων και των ταφικών μνημείων που βρίσκονται στις Κυκλάδες.

Μαρία Μερτζάνη, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων, ΥΠΠΟΑ

Λάουρα Μ. Ταπίνη, Λυδία Δρόλια, Ουρανία Κορδαλή, Diadrasis ΑΜΚΕ: Συμβαδίζοντας με τους ενεργούς πολίτες για την προστασία των μνημείων από την κλιματική αλλαγή.

Γωγώ Ελευθεράκη, Υποψήφια διδάκτωρ, αρχιτέκτονας τοπίου – πολεοδόμος MArch, MLA, MSc.

Κωνσταντίνα Κολλύρη, Multimedia artist, Φοιτήτρια Σχολής Καλών Τεχνών ΠΙ.

Νένα Κάλπη, Φιλόλογος, MSc “Κλασική Φιλολογία”, Φοιτήτρια Σχολής Καλών Τεχνών ΠΙ: Επαναθεωρήσεις μέσω της επιμέλειας εκθέσεων – Οι αντιαποικιακές αφηγήσεις μια φοιτητικής έκθεσης.

12.00-13.00 Αρχαιολογία και Ανθρωπόκαινο: Ερευνώντας τη Νέα Εποχή

Συντονιστής: Χρήστος Ν. Μηλιώνης, δρ. αρχαιολόγος, συμβασιούχος ΕΦΑ Δυτικής Αττικής, Σύμβουλος Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Μανώλης Κλώντζας, Επιτροπή Πολιτών Ιεράπετρας, Κέντρο Ερευνών Φυσικής-Πολιτισμικής Κληρονομιάς, Κέντρο Ερευνών ARCHAIA Brno

Věra Klontza-Jaklová Πανεπιστήμιο Masaryk, Equine History Collective, Our World Heritage: “Ανθρωπόκαινα” οικοσυστήματα: Νέες, συγχρονισμένες με την φυσική ιστορική εποχή μας, μεθοδολογίες και πρακτικές έρευνας – διατήρησης.

Χριστίνα Παπούλια, μεταδιδακτορικής ερευνήτρια

Πάνος Ζερβουδάκης, Πανεπιστήμιο Κρήτης: Άνθρωπος και περιβάλλον: Από το Πλειστόκαινο στο Ανθρωπόκαινο

Χρήστος Μηλιώνης, Celebrate the new (?) Dark (?) Age (?): Μιλώντας για το Ανθρωπόκαινο από μια αρχαιολογική σκοπιά.

*****

IV. Αίθουσα  Γ. Ρίτσου

13.00 – 14.30 Ολομέλεια Αρχαιολογικών Διαλόγων.

Απολογισμός και προγραμματισμός επόμενων συναντήσεων.

---

Δείτε τις παράλληλες δράσεις της 6ης συνάντησης των Αρχαιολογικών Διαλόγων 2023